انتقال فناوری فرآیندی است مشتمل بر سلسله فعالیت هایی که طی تعاملی بلند مدت میان طرفین به نتایج معینی ختم می شود. علی الخصوص زمانی که این فرآیند فراگیر از کشوری به کشور دیگر رخ دهد که فرآیندی پرهزینه ، پیچیده و زمان بر خواهد بود.مراحل انتقال فناوری شامل مراحل تدارک و گزینش فناوری ، مرحله تحصیل فناوری ، مرحله انطباق و بومی سازی فناوری ، مرحله جذب فناوری و درنهایت مرحله توسعه فناوری می باشد که در ادامه به تفصیل بررسی خواهد شد.

مرحله تدارک و گزینش فناوری

این مرحله که اولین مرحله از مراحل انتقال فناوری می باشد شامل چند مولفه اساسی به شرح ذیل می باشد :

• مشخص کردن نیاز های تکنولوژیک

درمرحله تدارک فناوری ابتداً بایستی نیازهای تکنولوژیک دریافت کننده فناوری جهت تحقق اهداف و راهبردهای بلند مدت ، میان مدت و کوتاه مدت تعیین شود. همچنین می بایست نقاط قوت و ضعف پذیرنده بررسی شود و از طرفی دیگر منابع و زیرساخت های مالی و سازمانی مشخص شود. جهت تعیین نیازهای تکنولوژیک اخذ اطلاعاتی دقیق از بازار فناوری ، شناختی کامل از حجم رشد فناوری ها ، هزینه ها و کارایی انواع فناوری و محدودیت های قانونی و ویژگی های سیستم اقتصادی در برآورد کردن تدوین راهبردهای فناوری تأثیرگذار می باشد.

• ارزیابی فناوری موردنیاز

 در مرحله گزینش فناوری عواملی مثل کارایی و انعطاف پذیری ساختار زیربنایی تکنولوژیک ، عوامل اقتصادی ، هزینه ها ، سود و استعداد بازار ، منابع انسانی و انرژی ، عوامل جمعیتی از جمله نرخ رشد جمعیت ، سطح بی سوادی و بیکاری ، عوامل محیطی ، عوامل اجتماعی ، فرهنگی و سیاسی و حقوقی در ارزیابی فناوری ملاک عمل قرار می گیرند.

قابل توجه است که گزینش فناوری باید به نحوی باشد که در مراحل پایانی ، فناوری ارزش تجاری خود را بالنسبه حفظ کرده و متروک نشده باشد. همچنین باید ملاحظات ارزی و مالی را هم در ارزیابی فناوری مورد توجه قرار داد.

• گزینش فناوری مناسب

درمرحله تدارک فناوری ، باید فناوری را انتخاب و گزینش کرد که متناسب با وضعیت جامعه بوده و به نحوی معضلات آن جامعه را حل نماید.

-تعریف فناوری مناسب :

فناوری مناسب فناوری است که اولا حداکثر بهره بری اقتصادی از منابع پذیرنده و سرمایه های آن را امکان پذیر نماید و ثانیاً اهداف موردنظر آن فناوری را با حداقل هزینه ها و حداقل زمان در انطباق با ساختارهای اقتصادی ، اجتماعی و محیطی در بهترین حالت ممکن برآورده سازد.

-فناوری میانه :

آیا فناوری میانه که از حیث پیچیدگی و کارآیی در حد متوسطی نسبت به فناوری پیچیده کشورهای توسعه یافته و فناوری بومی و ارزان قیمت سایر کشورها قرار دارد همان فناوری مناسب است ؟

درپاسخ به سوال فوق بایستی گفت اینکه فناوری میانه را فناوری مناسب بدانیم به طور مطلق صحیح نیست چراکه در تعیین تناسب فناوری ، عوامل : ۱) بافت ، ۲) ساختار کلی پذیرنده فناوری و ۳) توان و سطح تکنولوژیک کشور دریافت کننده فناوری ملاک عمل است. دکترین حقوقی معتقد اند کشورهای درحال توسعه باید فناوری هایی را تحصیل کنند که توان همساز کردن آنها را با شرایط بومی خود داشته باشند. حتی اگر آن کشور به توانمندی تولید برسد ، ولی توانمندی تکنولوژیک نداشته باشد ، آن فناوری برای آن کشور مناسبی نخواهد بود.

• شناسایی شیوه انتقال و تعیین منبع و صاحبان فناوری مناسب

درمرحله تدارک فناوری می بایست اطلاعات کلی درمورد بازار فناوری ، دارندگان فناوری فعال در عرصه انتقال ، موقعیت جغرافیایی آنها ، تجربه دارندگان فناوری در عرصه انتقال و نوع تعامل آن ها با یکدیگر متقاضیان فناوری را مدنظر قرار داد. همچنین روش های جایگزین در تدارک فناوری مسئله ای حائز اهمیت است چرا که ممکن است استخدام یک روش در اجرای فناوری با شکست مواجه شود و بهتر است جهت موفقیت فرآیند فناوری ، چند روش را درنظر داشت.

• عوامل موثر در گزینش فناوری از منظر یونیدو (UNIDO)

درگزینش فناوری از سوی یونیدو توجه به موارد ذیل توصیه شده است :

تخمین ارزیابی بازار ، حجم آن و شناسایی محصول ، تخمین های راجع به شیوه های بالقوه سرمایه گذاری تولید ، شیوه های ترجیحی تولید که شامل مواد اولیه ، اشکال انرژی و مهارتها و … می باشد ، کانال های مناسب تکنولوژیک ، عرضه کنندگان بالقوه فناوری ، گزینش فناوری های جایگزین و منابع مربوط به فناوری ، ارزیابی ویژگی های فناوری ، تحلیل مخاطرات فناوری ، شیوه های مرجح انتقال فناوری ، تحلیل مقبولیت مالی فناوری از حیث هزینه ها ، شیوه مرجح به کارگیری فناوری ، راهبردهای مرجح ورود به بازار و تثبیت محصول ، انتقال فناوری و نحوه اجرای پروژه.

مرحله تحصیل فناوری

مهم ترین راه تحصیل فناوری از منظر تجارت بین الملل ، شیوه های قراردادی می باشد. انعقاد قرارداد جهت تحصیل فناوری می بایست به وسیله مذاکرات قوی که واجد تیمی مجرب و آموزش دیده و مسلط به قوانین داخلی و بین المللی و واجد دانش و تجربه کافی درمورد مسائل فنی و مالی و توانمند در چانه زنی هستند ، محقق شود.

• نحوه مذاکره در قراردادهای انتقال فناوری

نحوه مذاکره در مرحله تحصیل فناوری از طریق انعقاد قرارداد باید به گونه ای باشد که اولاً درشرایط منصفانه به کسب حداکثر امتیازات و پذیرش حداقلی شرایط محدود کننده منجر شود ، ثانیاً ایفای تعهدات مالی منوط به تضمین و حصول اطمینان نسبت به عملکرد صحیح انتقال دهنده گردد.

• انعقاد قرارداد های عدم افشا یا رازداری در تحصیل فناوری

در مرحله مذاکره انعقاد قرارداد های عدم افشا یا رازداری به منظور مبادله اطلاعات محرمانه امری معمول است. چراکه فقط در این صورت است که دارنده و صاحب فناوری حاضر می شود درخصوص فناوری مورد مذاکره اطلاعاتی را ارائه نماید.

• ملزومات پیش نویس قرارداد در تحصیل فناوری

نحوه انتقال ماشین آلات و تجهیزات در فناوری ، حدود اطلاعات فنی که باید واگذار شود ، شیوه های مهندسی ، طراحی ، راه انداری و بهره برداری ، تعهدات تبعی درخصوص مشاوره ، آموزش و ارائه خدمات فنی و پشتیبانی ، ارائه تصمیمات لازم درباره جنبه های مختلف فناوری و اجرای قرارداد و توسعه فناوری و تعهدات مالی گیرنده در پیش نویس قرارداد انتقال فناوری ذکر خواهد شد.

• تنظیم سند اظهاریه قصد در مرحله تحصیل فناوری

سند اظهاریه قصد که شبیه به قولنامه می باشد در زمان مذاکرات و تنظیم پیش نویس قرارداد انتقال فناوری توسط طرفین فناوری تنظیم می شود که شامل تعهدات و امتیازاتی برای طرفین فناوری مورد نظر می باشد.

• امضای قرارداد انتقال فناوری

پس از مذاکرات و توافقات راجع به نوع فناوری مدنظر ، امضای قرارداد ، مبادله اسناد و مدارک اطلاعات و پرداخت های مالی رخ خواهد داد. لازم به ذکر است که جهت اطمینان از نیل به موارد قراردادی و اهداف معین شده در قرارداد انتقال فناوری ، نظارت بر حسن اجرای آن ضرورت دارد.

مرحله انطباق و سازگار سازی فناوری

مرحله انطباق فناوری در واقع بومی سازی و وفق دادن عناصر فناوری که در شناخت فناوری به آن پرداخته شد با شرایط و منابع محیطی محلی دریافت کننده فناوری از جمله سطح مهارت نیروی انسانی ، مواد اولیه ، امکانات زیربنایی و تجهیزاتی ، انگاره های سازمانی ، مدیریتی و فنی می باشد.

• مفهوم بومی سازی در فناوری

ازنظر نظر دکترین حقوقی بومی سازی فناوری پویشی به منظور تضمین کاربرد و کارایی فناوری در فضای جدید می باشد. درواقع بومی سازی به مفهوم پیوند دادن فناوری با اهداف ، نیازها ، امکانات ، سیاست ها و شرایط محیطی قلمرو جغرافیایی دریافت کننده فناوری می باشد. بومی سازی فناوری امری بسیار مهم است چرا که فناوری از ابتدای خلق خود منطبق با استانداردهای محل زایش خود می باشد و تطبیق آن با وضعیت و نیازهای کشور دریافت کننده فناوری ، امری دشوار و زمان بر می باشدو

• موارد ضروری در مرحله انطباق و بومی سازی فناوری

اعمال تغییرات لازم در خطوط تولید و بازسازی آنها ، اصلاح و تغییر در روش های تولید یا ویژگی های محصول ، بازسازی و متناسب کردن تأسیسات و تجهیزات ، بازنگری در ساختارهای سازمانی و مدیریتی ، بالابردن سطح کارکنان و یا کاستن از پیچیدگی فناوری جزء موارد ضروری و مهم بر بومی سازی فناوری در کشور پذیرنده می باشد.

• زمان انطباق در بومی سازی فناوری

انطباق فناوری با فضای جدید خود در کشور پذیرنده ممکن است در سه زمان مختلف رخ دهد

۱- در زمان انعقاد قرارداد

۲- پس از اجرای قرارداد

۳- در حین فعالیت های بهره برداری

به عنوان مثال ممکن است یک نوع فناوری که در حالت اصیل خود در کشور محل زایش خود با سوخت هسته ای کار می کند ، برای کشورهای درحال توسعه که ازسوخت فسیلی استفاده می کنند و زیرساخت های لازم برای تولید یا خرید سوخت هسته ای را ندارند ، بومی سازی و سازگار کردن فناوری به منظور پیاده سازی آن فناوری با سوخت و انرژی های فسیلی ضرورت پیدا کند.

مرحله جذب فناوری

در این مرحله با گذر از سه مرحله پیشین ، دریافت کننده فناوری با تشکیل گروه های کارشناسی و پژوهشی ، مولفه های بنیادین دانش فنی را درک می کند و در انتخاب تجهیزات ، شیوه های طراحی و مهندسی ، راه اندازی ، روش های تولید و بهینه سازی آن پشتیبانی و کنترل کیفیت و ترسیم نظام مدیریتی و سازمانی تسلط لازم را پیدا می کند و به اصلاح گشودن (Unpacking) فناوری دست می یابد.

• ایجاد تحولات تکنولوژیک در کشور پذیرنده فناوری

در مرحله جذب فناوری ، فناوری تبدیل به جزئی از سیستم تکنولوژیک کشور پذیرنده می شود و تحولات تکنولوژیک ایجاد می کند. طوری که دانش فنی وارداتی جزئی از مجموعه دانش و مهارت کشور دریافت کننده فناوری خواهد شد و در سیستم آن کشور اشاعه و انتشار می یابد و در تولید و ارائه خدمات در کشور دریافت کننده مثمر ثمر خواهد بود.

• نتیجه اصلی مرحله جذب فناوری

زمینه سازی برای ایجادرشد در توانایی های محلی و گسترش دانش فنی ، و درواقع شکل گیری یک سیستم پویا و جدید برای فراگیری و آموزش که منجر به بروز تغییراتی در سیستم تکنولوژیک دریافت کننده می شود ، نتیجه اصلی جذب فناوری می باشد.

• ضرورت وجود ظرفیت جذب فناوری

لازم به ذکر است که جهت جذب فناوری در کشور دریافت کننده ، باید ظرفیت جذب آن هم وجود داشته باشد و در واقع آن کشور واجد سطحی از مهارت برای بهره گیری از عناصر فناوری باشد. هرچقدر سطح گیرنده فناوری بالاتر باشد هزینه های انتقال فناوری هم کمتر است و جذب فناوری هم موثر تر و موفقیت آمیز تر خواهد بود.

مرحله توسعه فناوری

درصورتی که سایر مراحل فناوری با موفقیت طی شود و انتقال دهنده فناوری تعهدات خود را ایفا کرده باشد ، فرآیند انتقال فناوری به نقطه پایانی خود یعنی مرحله توسعه فناوری خواهد رسید. در مرحله توسعه فناوری هدف اصلی دریافت کننده فناوری همان توسعه قابلیت های فنی فناوری می باشد.

• معنای توسعه فناوری

توسعه فناوری به معنای تلاش جهت ارتقا و گسترش فناوری می باشد که موجب خلق یک پدیده تکنولوژیک جدید یا بهبود و اصلاح فناوری موجود و بهینه سازی تولیدی و تجاری محصولات و خدمات شود.

در مرحله توسعه فناوری دریافت کننده آن با تلفیق دانش و فناوری با مهارت ها و یافته هایی که از گذر از ۴ مرحله قبلی کرده است ، توانایی توسعه فناوری ، وارداتی و تولید محصولات جدید یا ارائه محصولات متداول با کیفیتی بالاتر و هزینه ای کمتر را پیدا می کند و درنهایت خود دریافت کننده می تواند همچون انتقال دهنده فناوری عمل نماید و مبادرت به صدور فناوری نماید.

• ضرورت مستند سازی انتقال فناوری

نکته قابل توجه این است که در مرحله توسعه فناوری به عنوان آخرین مرحله از انتقال فناوری ، مستند سازی نتایج و دستاوردها و طبقه بندی اسناد و مدارک جهت استفاده آتی از تجربیات سیر انتقالی آن فناوری و برآورد میزان موفقیت در دستیابی به فناوری موردنظر ، در دیگر پروژه های انتقال فناوری موثر خواهد بود.

دفترحقوقی بین المللی دادپویان حامی ضمن بهره گیری از کارشناسان و دکترین حقوقی و وکلای پایه یک دادگستری آماده ارائه هرگونه مشاوره تخصصی حقوقی در زمینه دعاوی مربوط به فناوری و تنظیم قرارداد های داخلی و بین المللی انتقال فناوری می باشد.

اشتراک گذاری: