رفع تداخل در منابع طبیعی

به موجب بند الف ماده ۱ آیین نامه اجرایی تبصره ۳ ماده ۹ قانون افزایش بهره وری بخش کشاورزی منظور از تداخل در اراضی عبارت است اجرای قوانین و مقررات موازی بر روی عرصه واحد از اراضـی ملـی، دولتـی و مسـتثنیات قـانونی اشخاص که منجر به صدور سند مالکیت شده یا نشده باشد شامل خالصجات، مراحل سه گانـه اصـلاحات ارضـی،  مقررات ملی شدن، موات، کشت موقت، اراضی شهری، مستحدثه و ساحلی که منجر به تشـخیص متفـاوت نـوع و  ماهیت آن عرصه گردیده است. در یک بیان ساده منظور از تداخل در اراضی این است که در خصوص یک قطعه زمین قوانین مختلفی اجرا شده و یک زمین در حالی که بر اثر اجرای قانون ملی شدن جنگلها و مراتع ملی اعلام شده است در اثر اجرای قانون اصلاحات اراضی جزو مستثنیات مالک قرار گرفته است به همین دلیل قانون گذار با پیش بینی کمیسیون رفع تداخلات سعی در رفع تداخلات اراضی مذکور نموده است. بند ب ماده ۱ آیین نامه فوق در تعریف رفع تداخلات اراضی کشاورزی این اصطلاح را این گونه تعریف نموده است:« رفع همپوشانی قوانین و مقررات موازی (تثبیت نوعیت) و اصلاح سوابق، نقشه ها و کلیه دفـاتر و اسناد از جمله اسناد مالکیت در عرصه های مورد تداخل.»

با توجه به این که تشتت قوانین و هم پوشانی آن ها در اکثر مناطق باعث بروز مشکلاتی شده در مقاله حاضر سعی خواهیم کرد با ارائه یک نمای کلی، نحوه طرح رفع تداخل در کمیسیون رفع تداخلات منابع طبیعی و حدود صلاحیت کمیسیون رفع تداخلات را نیز بیان نماییم.

انواع تداخل در منابع طبیعی

در ماده ۲ آئین نامه اجرایی تبصره ۳ الحاقی ماده ۹ قانون افزایش بهره وری بخش کشاورزی و منابع طبیعی موضوع ماده ۵۴ قانون رفع موانع تولید رقابت پذیر و ارتقای نظام مالی کشور، تداخلات به اقسام زیر آمده است:

1. تداخل در اجرای مقررات ملی شدن و مقررات اصلاحی اراضی
2. تداخل دراجرای مقررات اراضی موات، اراضی مستحدثه و مقررات اصلاحات ارضی
3. تداخل در اجرای مقررات ملی شدن و مقررات اراضی خالصه و بایر مرحله اول اصلاحات ارضی و موات
4. تداخل در اجرای مقررات کشت موقت و مقررات ملی شدن
5. تداخل اراضی موات، اراضی مستحدثه و مقررات ملی شدن

اگر فقط یکی از مقررات مذکور در عرصه ای اجرا گردید، بحث تداخل و هم پوشانی منتفی می باشد. به عبارت دیگر تداخل زمانی رخ می دهد که دو یا چند قانون در عرصه ای اجرا شده باشد. زمانی که بر اثر اجرای چند قانون تداخل صورت میگیرد توسط کمیسیون رفع تداخلات مشکل مذکور بررسی و تصمیم مناسب اتخاذ می شود.

مرجع و شیوه رفع تداخل در منابع طبیعی

قانون گذار در قوانین مربوطه بدون ذکر آیین و شیوه رفع تداخل، تنها بر رفع تداخل ناشی از اجرای مقررات  موازی اشاره کرده است. لکن در آئین نامه و شیوه نامه های مصوب، مرجع و شیوه رفع تداخلات اراضی کشاورزی را بیان کرده است.

ساختار نظام رفع تداخلات

در آئین نامه اجرایی تبصره ۳ الحاقی ماده ۹ قانون افزایش بهره وری بخش کشاورزی و شیوه نامه اجرایی رفع تداخلات اراضی ملی، دولتی و مستثنیات، سه کارگروه در ساختار نظام اجرایی رفع تداخلات پیش بینی شده است. که حسب مقررات هرکدام وظایف و صلاحیت های مختلفی دارند که در ادامه مورد بررسی قرار می گیرند.

نکته شایان توجه آن که، چنانچه در اراضی اختلافی، اعیانی احداث گردیده باشد موضوع بررسی رفع تداخل در صلاحیت عام مراجع دادگستری می باشد.

• کارگروه رفع تداخل اراضی شهرستان

عمده وظیفه کارگروه شهرستان، تمهید مقدمات مربوط به فرآیند رفع تداخل می باشد. به عبارت دیگر کارگروه شهرستان، تصمیم گیرنده اصلی راجع به رفع تداخل نیست بلکه پس از آماده کردن پرونده ها، آن را برای رفع تداخل به کمیسیون استان ارسال می نماید. کمیسیون مزبور متشکل از اعضای زیر می باشد:

• مدیر جهاد کشاورزی شهرستان (عضو و رئیس)
• رئیس اداره امور اراضی شهرستان (عضو و دبیر)
• رئیس اداره ثبت اسناد و املاک شهرستان
• رئیس اداره امور اقتصادی و دارایی شهرستان
• رئیس اداره منابع طبیعی شهرستان
• معاون اداره منابع طبیعی شهرستان
• کارشناس حقوقی با انتخال مدیر جهاد کشاورزی شهرستان

در صورت نبودن واحد یا پست سازمانی یا رئیس اداره متناظر در شهرستان، نماینده دستگاه ذیربط توسط مدیرکل استانی معرفی میشود. هر کدام از اعضای مذکور وظایف مختلفی بر اساس شیوه نامه مذکور بر عهده دارند که مجال بحث در خصوص آنها در این مقوله وجود ندارد اما صرف نظر از وظایف اختصاصی هر عضو در کارگروه شهرستان، این کمیته وظایف خاصی برعهده دارد که اهم آن ها عبارتند از:

• تعیین اولویتهای رسیدگی در پلاکهای دارای تداخل
• بررسی وضعیت اجرای قوانین و مقررات موازی در پلاک مورد نظر و تکمیل کاربرگ شماره ۱
• جانمایی عرصه های دارای تداخل در نقشه تجمیعی و تکمیل کاربرگ شماره ۲
• تایید و امضای نقشه تجمیعی تهیه شده و کاربرگ شماره ۲ توسط کلیه اعضاء کارگروه شهرستان ورسیدگی به پرونده متشکله و اظهار نظر برای احاله آن به کمیسیون استان ظرف مدت حداکثر یکماه
• تهیه نقشه تجمیعی دارای مختصات (utm) اراضی براساس نقشه های موضوع بندهای ب از ردیف ۲ (ب)و(ج) از ردیف ۳

• کمیسیون رفع تداخلات استان

به منظور رفع تداخل اجرای مقررات موازی در اراضی که مشمول ماده۲ آیین نامه اجرای فوق الذکر میباشند فارغ از تقدم و یا تأخر قانون اجراء شده در آن، اعم از اینکه منجر به صدور سند مالکیت به نام دولت شده یا نشده باشد و اتخاذ تصمیم نسبت به اصلاح نقشه ها ، سوابق و اسناد مالکیت آن ها، کمیسیون رفع تداخلات در سطح استان تشکیل می گردد. در کنار کمیسیون استان دبیرخانه نیز وجود دارد. نکته قابل توجه در نظام اجرایی رفع تداخلات این است که عمل رفع تداخل بر عهده کمیسیون استان است.

اعضای کمیسیون رفع تداخلات اراضی عبارتند از:

• مدیرکل جهاد کشاورزی استان (رئیس)
• مدیر امور اراضی استان (دبیر)
• مدیرکل ثبت اسناد و املاک استان
• مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری استان
• مدیرکل امور اقتصادی و دارایی استان
• معاون حفاظت امور اراضی اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان
• یــک نفــر آشــنا بــه مباحــث حقــوقی بــه انتخــاب مــدیرکل جهــاد کشــاورزی اســتان

این کمیسیون هفته ای یکبار با حضور حداقل ۵ نفر از اعضاء تشکیل و تصمیمات کمیسیون با حداقل ۴ رای موافق معتبر است. حضور اعضاء نیز در کمیسیون قائم به شخص میباشد و اعضا نمی توانند این وظیفه را به شخص ثالثی تفویض نمایند.

وظایف کمیسیون رفع تداخلات مرکز استان را علاوه بر بررسی تداخلات قوانین می توان در چهار مورد دسته بندی کرد. با توجه به ماده بند ۳ ماده ۶ شیوه نامه اجرایی رفع تداخلات این موارد عبارتند از:

1. بررسی واتخاذ تصمیم در خصوص پرونده های ارسالی از کارگروه های شهرستان
2. امضاء وتایید صورتجلسه ونقشه های نهایی
3. آموزش ، ارائه طریق و رفع ابهامات کارگروه های شهرستان در خصوص پرونده های مشمول آیین نامه
4. پیگیری، نظارت و هماهنگی بر عملکرد کارگروهای شهرستان

اعتراض به تصمیم کمیسیون رفع تداخلات مرکز استان در قوانین مربوطه پیش بینی نشده است و این تصمیمات قطعی محسوب می شوند اما با توجه به اینکه کمیسیون مزبور نهادی اداری محسوب می شود با توجه به ماده ده قانون دیوان عدالت اداری تصمیم مذکور قابل ابطال در دیوان عدالت اداری می باشد.

• کارگروه مرکزی رفع تداخل اراضی

به منظور ایجاد رویه واحد، نظارت بر عملکرد استان ها و حل و فصل مشکلات احتمالی در تعیین تکلیف پرونده ها کارگروهی در مرکز با مسئولیت رئیس سازمان امور اراضی کشور و عضویت معاونین ذی ربط سازمان ثبت اسناد و املاک کشور، سازمان جنگل ها، مراتع کشور و نماینده وزارت امور اقتصادی و دارایی (مدیر کل اموال دولتی) و وزارت جهاد کشاورزی (مدیرکل حقوقی) تشکیل می گردد. در کنار کارگروه مرکزی نیز دبیرخانه ای در سازمان امور اراضی کشور مستقر است.

این کارگروه بیشتر وظیفه نظارتی داشته و در خصوص رفع تداخلات اراضی دخالت مستقیم ندارد.

شیوه رفع تداخل

فرایند مقدماتی رفع تداخل بر عهده کار گروه شهرستان می باشد اما صدور تصمیم نهایی راجع به رفع تداخل بر عهده کمیسیون رفع تداخلات در استان است.

اولین اقدام کارگروه شهرستان، شناسایی و بررسی پلاک های دارای تداخل است. کارگروه شهرستان ملزم است پلاک های دارای تداخل را شناسایی کند بدون آنکه شخص یا اشخاصی درخواستی ارائه داده باشند یا اینکه اشخاص ذی نفع با ارائه درخواست مدارک و مستندات به کارگروه شهرستان، درخواست رفع تداخل از عرصه خود را می نمایند. این درخواست فرم و شکل خاصی ندارد.

• کارگروه شهرستان پس از شناسایی پلاک های دارای سیر تداخل و سیر مراحل مقدماتی مبادرت به تنظیم فرم شماره یک پیوست شیوه نامه تهیه نقشه تجمیعی می نماید.
• بسیاری از واحدهای اندازه گیری اراضی نسقی زارعین صاحب نسق در پرونده های اصلاحات ارضی، به صورت محلی است. کارگروه شهرستان آن را به واحد سطح (متر مربع یا هکتار) تبدیل می کند برای این اقدام مبادرت به تکمیل فرم شماره چهار می نماید.
• کارگروه شهرستان پس از طی مراحل مقدماتی شامل بازدید، معاینه محلی، تحقیق محلی، تهیه نقشه تجمیعی و … پلاک های دارای تداخل را مشخص می کند و پس از تنظیم گزارش آن را به کمیسیون رفع تداخل استان ارسال می کنند.
• چنانچه کارگروه شهرستان پلاکی را دارای تداخل نداند نیز طی گزارشی پرونده را به کمیسیون رفع تداخلات استان ارسال می نمایند.
• بر اساس بند ۲-۴ قسمت ۴ ماده ۷ شیوه نامه رفع تداخلات ، در پرونده هایی که حسب تصمیم کمیسیون به همراه نقشه مربوطه دارای مختصات جغرافیایی و مستندات مربوطه که در آن میزان اراضی مالکین و همچنین اراضی ملی و دولتی تعیین گردیده باشد از طریق دبیر کمیسیون استان به ادارات کل منابع طبیعی و آبخیزداری و ثبت اسناد و املاک استان ابلاغ می گردد.
• اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان موظف است بر اساس تصمیم کمیسیون در اسرع وقت نسبت به اصلاح سوابق و نقشه های اراضی رفع اختلاف شده اقدام نمایند.
• اداره کل ثبت اسناد و املاک استان موظف است بر اساس تصمیم کمیسیون استان در اسرع وقت نسبت به اصلاح اسناد مالکیت و صدور اسناد اراضی کشاورزی اقدام کنند.

آثار رفع تداخل در منابع ملی

• تثبیت نوعیت زمین

از حیث ملی، دولتی ومستثنیات، به نحوی که پس  از رفع تداخل، نقشه ها و اسناد اصلاح می شود.

• توقف رسیدگی

در تبصره ۳ ماده ۳ آئین نامه اجرایی رفع تداخلات مصوب ۹۴ مقرر شده رسیدگی هیئت های ماده واحده تعیین تکلیف اراضی اختلافی موکول به تصمیم کمیسیون استانی رفع تداخل می باشد. به عبارتی دیگر هیئت های ماده واحده تعیین تکلیف اراضی اختلافی، رسیدگی خود را تا اتخاذ تصمیم نهایی در کمیسیون رفع تداخلات استانی متوقف می نمایند. پس از رفع تداخل، هیئت های ماده واحده باید از تصمیم کمیسیون رفع تداخلات تبعیت کنند و نقشه های رفع تداخل شده را ملاک عمل قرار دهند.

• اصلاح سوابق، نقشه ها و اسناد

براساس تبصره ۲ ماده ۵ آیین نامه اجرایی رفع تداخلات مصوب ۹۴، در پلاک هایی که حسب تصمیم کمیسیون استان تداخل تشخیص داده می شود، مراتب به همراه نقشه جغرافیایی که در آن میزان اراضی مالکین و همچنین اراضی ملی و دولتی تعیین گردیده است از طریق دبیر کمیسیون به دستگاه های عضو کمیسیون اعلام می شود تا حسب مورد نسبت به اصلاح سوابق، نقشه ها و اسناد اقدام نمایند.

• دریافت قیمت اراضی رفع تداخل شده

در بند ب ماده ۹ آئین نامه اجرائی رفع تداخلات مصوب ۹۴ متصرفین اراضی برای پرداخت قیمت زمین به دو دسته تقسیم گردیدند:

1. زارعین صاحب نسق اصلاحات ارضی که تا کنون اقساط خود را پرداخت ننموده اند به نسبت اقساط پرداخت نشده حداکثر تا صد درصد ارزش معاملاتی زمان رفع تداخل.
2. متصرفین قانونی غیر دولتی واجد شرایط اراضی دولتی معادل صد در صد قیمت کارشناسی روز.

اشخاص ذی نفع باید هزینه و قیمت اراضی را که توسط دبیر کمیسیون استان ابلاغ می شود، ظرف شش ماه پرداخت نمایند. عدم پرداخت در مهلت مقرر به منزله انصراف از دریافت گواهی صدور سند مالکیت رفع تداخل می باشد.

بحث پایانی

همانطور که بیان شد به موجب ماده ۵۴ قانون رفع موانع تولید رقابت پذیر و ارتقا نظام مالی کشور و آئین نامه های مربوطه،  تکلیف قانونی مربوط به رفع تداخلات ناشی از اجرای قوانین موازی در حوزه اراضی، بر عهده کمیسیونی تحت عنوان «کمیسیون رفع تداخلات» می باشد. فرآیند رفع تداخلات اگر چه یک امر اداری است اما در بسیاری از موارد این فرآیند موجب نقض حقوق مکتسبه افراد می شود از همین رو در بسیاری موارد افراد جهت احقاق حق خود ناچار به طرح دعوای ابطال تصمیم کمیسیون رفع تداخلات در دیوان عدالت اداری می شوند. با توجه به تخصصی بودن امر پیشنهاد می شود قبل از هرگونه اقدامی با وکیل متخصص در این زمینه مشورت نمایید.

“آرای قضایی”

“سوالات متداول”

“رفع تداخل اراضی یعنی چه؟ ”

منظور از رفع تداخل اراضی بررسی هم پوشانی ناشی از اجرای قوانین متعدد بر روی عرصه اراضی واحد و رفع این تعارض و هم پوشانی است.

“مرجع صالح برای رفع تداخلات کجاست؟”

اگر چه قانون گذار سه کمیسیون در این خصوص پیش بینی کرده ولی فقط کمیسیون رفع تداخلات استان در خصوصاین مسئله اظهار نظر می کند.

“چگونه می توان تقاضای رفع تداخل از اراضی شخصی کرد؟”

کارگروه شهرستان به محض اطلاع از وقوع تداخل موظف به تشکیل پرونده و ارسال آن به کمیسیون مرکز استان می باشد. اما اگر در خصوص اراضی خاصی هنوز تشکیل پرونده نشده با تقاضای کتبی از کارگروه شهرستان فرآیند رفع تداخل آن شروع می شود.

“چگونه با وکلای دادپویان حامی در ارتباط باشیم؟”

شما می‌توانید از طریق شبکه‌های اجتماعی نظیر واتساپ و یا تلگرام با وکلای دفتر حقوقی دادپویان حامی در ارتباط باشید. همچنین می‌توانید از طریق فرم مربوطه درخواست مشاوره رایگان خود را ثبت کنید