قرارداد فرانچایز از نظر حقوقی یک قرارداد لازم می باشد بدین معنا که امتیاز دهنده و امتیاز گیرنده حق انحلال قرارداد فرانچایز را نداشته و می بایست به تمامی تعهدات خود در قرارداد عمل نمایند. ولیکن با پیش بینی حق فسخ در متن قرارداد، طرفین می توانند این قرارداد را منحل نمایند. لازم به ذکر است که انحلال قرارداد فرانچایز را نباید با انقضای مدت قرارداد فرانچایز برابر دانست. چرا که انحلال در واقع زمانی رخ می دهد که عقد، بر حسب مفاد خود، جایی برای اجرا داشته باشد ولیکن سبب ویژه ای آن را بی اثر نماید.در مقاله حاضر قصد داریم طرق انحلال قرارداد فرانچایز را به اعتبار سهمی که اراده دو طرف ( یعنی امتیازدهنده و امتیاز گیرنده) در آن دارد بررسی نمائیم.
انحلال قرارداد فرانچایز به سه گروه تقسیم می شود:
انحلال قرارداد فرانچایز به تراضی (اقاله)
انحلال به تراضی یا همان اقاله قرارداد یکی از اسباب سقوط تعهدات می باشد. و در قرارداد فرانچایز می تواند علل مختلفی داشته باشد. به عنوان مثال طرفین قرارداد بعد از انعقاد قرارداد و سپری شدن مدتی از زمان انعقاد آن در می یابند که ادامه ی قرارداد به نفع هیچ یک نمی باشد و درباره انحلال قرارداد به توافق می رسند و به اصطلاح حقوقی اقدام به تفاسخ یا همان اقاله ی قرارداد فرانچایز می نمایند.
فسخ قرارداد فرانچایز
فسخ قرارداد، به تصمیم یکی از طرفین قرارداد انجام می شود و بر خلاف اقاله قرارداد نیازی به تراضی ندارد و در قراردادهای فرانچایز فسخ قرارداد بدین صورت است یکی از طرفین امتیازدهنده یا امتیازگیرنده از اختیاری که در قرارداد به وی داده شده است استفاده نموده و اقدام به اعمال خیار فسخ خود جهت انحلال معامله می نماید.
فسخ قرارداد توسط امتیازدهنده فرانچایز
در موارد زیر امتیازدهنده می تواند قرارداد فرانچایز را فسخ کند:
- اگر امتیازگیرنده در پرداخت اجرت ها یا پرداخت قیمت کالاهایی که از امتیازدهنده خریداری کرده کوتاهی نماید.
- اگر امتیازگیرنده به شرط انحصار عمل ننماید و نسبت به شرط انحصار تخطی نماید.
- در صورتیکه امتیازگیرنده نسبت به تصویر علامت تجاری بی احترامی و اغفال و سهل انگاری نماید .
- در صورتیکه امتیازگیرنده شرط عدم رقابت مندرج در قرارداد فرانچایز را نقض کند.
فسخ قرارداد توسط امتیازگیرنده فرانچایز
در موارد زیر امتیازگیرنده می تواند قرارداد فرانچایز را فسخ نماید:
- در صورتیکه امتیازدهنده به تعهدات خود در مورد تامین کالاهای مورد نیاز امتیازگیرنده عمل ننماید.
- در صورتیکه امتیازدهنده به تعهدات خود در مورد انتقال دانش فنی یا فوت و فن کار عمل ننماید.
- در صورتیکه امتیازدهنده دانش فنی مربوطه را مطابق قرارداد به طور منظم به روز ننماید.
چگونگی اعمال خیار فسخ در فسخ قرارداد فرانچایز
با توجه به اینکه شروط فسخ مندرج در قرارداد فرانچایز که به نفع امتیازدهنده یا امتیازگیرنده می باشد، از لحاظ حقوقی «شرط فعل» تلقی می شوند، ذینفع می بایست در مرحله اول حق التزام طرف مقابل به شرط را اعمال نماید و با ارسال اظهارنامه الزام وی را به انجام شرط بخواهد، سپس در صورت عدم اقدام وی دعوی حق فسخ را اقامه نماید.
مطابق با ماده ۲۳۷ قانون مدنی «هرگاه شرط در ضمن عقد شرط فعل باشد اثباتاً یا نفیاً کسی که ملتزم به انجام شرط شده است باید آن را به جا بیاورد و در صورت تخلف طرف معامله می تواند به حاکم رجوع نموده و تقاضای اجبار به وفای به شرط بنماید.» و همچنین مطابق با ماده ۲۳۸ قانون مدنی : «هرگاه فعلی در ضمن عقد شرط شود و اجبار ملتزم به انجام آن غیرمقدور ولی انجام آن به وسیله شخص دیگری مقدور باشد حاکم می تواند به خرج ملتزم موجبات انجام آن فعل را فراهم کند.» و از طرفی مطابق با ماده ۲۳۹ قانون مدنی : « هرگاه اجبار مشروط علیه برای انجام فعل مشروط ممکن نباشد و فعل مشروط هم از جمله اعمالی نباشد که دیگری بتواند از جانب او واقع سازد طرف مقابل حق فسخ معامله را خواهد داشت.»
بنابراین با توجه به مقرره های قانونی فوق الذکر، امتیازدهنده (در صورتیکه مطابق قرارداد شرط فسخ به نفع وی باشد) می بایست ابتدائاً به دادگاه مراجعه نموده و الزام امتیازگیرنده را به انجام فعل مورد نظر بخواهد.
- نکته بسیارمهم در چگونگی اعمال حق فسخ قراردادهای فرانچایز
با توجه به طولانی بودن زمان رسیدگی به پرونده ها در دادگاه ها و احتمال وقوع مخاطرات و به زیر سوال رفتن اعتبار و حیثیت شرکت امتیازدهنده فرانچایز راهکار چیست؟
امتیازدهنده و امتیازگیرنده که ذینفع در دعوی فسخ قرارداد فرانچایز هستند ، باید ۲ نکته را در فسخ این قراردادها مدنظر داشته باشند:
نکته یک: توجه کافی به شروط ایجادکننده حق فسخ و نکته دو : توجه کافی به چگونگی اعمال حق فسخ که می تواند در ۳ فرض متفاوت رخ دهد: الف. بروز تخلف به صورت خودکار باعث فسخ قرارداد شود. ب. اخطار طرف مقابل متخلف پس از بروز تخلف، با گذشت مدتی که در قرارداد تعیین شده است فسخ قرارداد را رقم بزند. ج. پس از اخطار طرف مقابل متخلف طرف نقض کننده قرارداد حق داشته باشد در طی مدت معینی که در قرارداد تعیین شده است، آثار نقض را مرتفع نماید.
در نتیجه در قراردادهای فرانچایز، چگونگی اعمال حق فسخ بسیار مهم است. و عوامل بسیاری در چگونگی تعیین شرایط مربوط به اعمال حق فسخ تاثیرگذارند از جمله میزان اعتماد طرفین قرارداد به یکدیگر و هم چنین قدرت چانه زنی طرفین قرارداد.
انحلال قهری (انفساخ) قرارداد فرانچایز
انحلال قهری قراردادها یا همان انفساخ خود به خود انجام شده و اراده ی طرفین یا یکی از آنها در وقوع انحلال دخالت ندارد.
ویژگی مشترک در تمام موارد انفساخ قرارداد، قهری بودن انحلال می باشد و این ویژگی تفاوت اقاله و فسخ قرارداد می باشد.
انفساخ در قراردادهای فرانچایز ۲ دسته است:
انفساخ ناشی از اراده صریح طرفین قرارداد فرانچایز
در این نوع انفساخ، در قرارداد فرانچایز شرط ضمنی آورده می شود که در نتیجه تاخیر در پرداخت اجرت یا حق الامتیاز تا مدت معین قرارداد خود به خود منفسخ خواهد شد. یا مثلاً این شرط ضمنی آورده شود پس از مدت ۵ سال، قرارداد فرانچایز پایان می پذیرد.
انحلال قرارداد فرانچایز ناشی از حکم قانونگذار
در صورتی که به دلیلی فعالیت تجاری موضوع قرارداد فرانچایز به طور کلی ممنوع و توقیف شود و … .