در خیلی از موارد ممکن است با این مشکل مواجه شده باشید که حقی از شما توسط یک سازمان دولتی، شهرداری یا نهاد عمومی ضایع شده است. یا با یک مصوبه یا بخشنامه دولتی مواجه شده‌اید که آن را غیرقانونی و ناعادلانه می‌دانید و یا جریمه‌ای صادر شده، در آزمون استخدامی حقی از شما گرفته شده یا حکم تخریب ملکتان توسط شهرداری صادر شده و به دنبال راهی برای اعتراض هستید.
دیوان عدالت اداری مرجع رسیدگی به شکایات در برابر تصمیمات و اقدامات و مقررات دستگاه های دولتی و عمومی است. اما صلاحیت دیوان عدالت اداری دقیقاً چیست و چه دعاوی را رسیدگی می نماید؟ از چه سازمان‌هایی می‌توان به این دیوان شکایت کرد؟ و مهم‌تر از همه، چگونه می‌توان در دیوان عدالت اداری طرح دعوا کرد؟
برای کسب اطلاعات در این زمینه با ما همراه باشید.
دیوان عدالت اداری صلاحیت رسیدگی به چه موضوعاتی را دارد؟
طبق ماده ۱۰ قانون دیوان عدالت اداری، رسیدگی به موارد ذیل در صلاحیت دیوان عدالت اداری می باشد:
رسیدگی به شکایات و اعتراضات اشخاص از تصمیمات و اقدامات دستگاه های اجرایی
هرگونه عمل یا ترک فعل مقامات و کارمندان سازمان های دولتی، وزارتخانه ها، شهرداری ها و نهادهای عمومی غیر دولتی که موجب تضییع حقوق قانونی و مشروع افراد گردد، می توان در دیوان عدالت اداری شکایت نمود.
به عنوان مثال بانک های دولتی، شرکت دولتی محسوب شده و می توان از تصمیمات و اقدامات آنها در دیوان عدالت اداری شکایت نمود. اما از بانک های خصوصی به این دلیل که خارج از موارد یاد شده می باشند نمی توان در دیوان عدالت اداری شکایت نمود. هم چنین شکایت از سازمان های مردم نهاد و موسسات خصوصی در دیوان عدالت اداری ممکن نیست.
رسیدگی به اعتراضات و شکایات از آرا و تصمیمات قطعی مراجع شبه قضایی
رسیدگی به اختلافاتی از قبیل اختلافات مالیاتی، کارگر و کارفرمایی، عوارض شهری، تعزیراتی و غیره ابتدا در مراجع اختصاصی رسیدگی می شود و در صورت اعتراض به آراء قطعی صادره از حیث قانونی یا تجاوز از حدود صلاحیت، می توان در دیوان عدالت اداری اعتراض نمود. برای مثال اعتراض به رای قطعی تعزیرات را می توان در دیوان عدالت اداری مطرح نمود.
ابطال بخشنامه ها، آئین نامه ها و سایر مصوبات مغایر با قانون یا شرع
تمامی اشخاص می توانند در مواردی که مصوبه ای را خلاف قانون، خلاف شرع یا ناقض اصول کلی حقوقی بدانند، از دیوان عدالت اداری نسبت به ابطال آن اقدام کنند. در این مورد تفاوتی نمی کند متقاضی، ذینفع است یا خیر.
رسیدگی به ادعای تخلف یا سوء استفاده مقامات و کارکنان دولتی
در صورتی که مقام یا ماموری از سازمان های حاکمیتی، بر خلاف ضوابط قانونی یا با سوء استفاده ناشی از اعمال قدرت دولتی، حقوق افراد را نقض نماید، رسیدگی به این گونه ادعاها نیز در صلاحیت دیوان قرار دارد.
برای مثال اگر واردکننده ای تمامی مجوزهای لازم را کسب نموده و همه ضوابط را رعایت کرده است اما یکی از مسئولین گمرکی از ترخیص کالا ممانعت می نماید، می توان در دیوان عدالت اداری از اقدام خلاف قانون مقام مذکور شکایت نمود.
رسیدگی به شکایات قضات و مشمولان قانون مدیریت خدمات کشوری و سایر مستخدمان واحدها و موسسات مذکور در بند ۱ و مستخدمان موسساتی که شمول این قانون نسبت به آنها محتاج ذکر نام است. اعم از لشگری و کشوری از حیث تضییع حقوق استخدامی.
دراین مورد دیوان عدالت اداری صرفاً صلاحیت رسیدگی به شکایات کارمندان را از نظر تضییع حقوق استخدامی دارد. حقوق استخدامی شامل موارد عدیده ای من جمله: ترفیع، حق اشتغال مرخصی، محل خدمت، مأموریت، معذوریت، گروه، پایه، رتبه، درجه، بازنشستگی، اخراج، بازخرید و غیره می باشد.
دعاوی مربوط به الزام دستگاه دولتی به انجام وظایف قانونی
در برخی از موارد یک سازمان دولتی با وجود تصریح مقررات آمره، وظیفه اداری خود را معوق گذاشته یا به تکلیف قانونی عمل نمی کند، در اینگونه موارد می توان در دیوان عدالت اداری الزام آن دستگاه را به انجام تعهدات و وظایف قانونی درخواست نمود.
مطالبه خسارت ناشی از عملکرد غیرقانونی دستگاه دولتی
در برخی از موارد مانند به علت تاخیر یا عدم اجرای وظایف قانونی دستگاه های دولتی خساراتی به افراد وارد می شود که در صورت احراز رابطه مستقیم و قابل اثبات میان ارتکاب تخلف اداری و زیان وارده، می توان در دیوان عدالت اداری مطالبه خسارت نمود.
از جمله موارد شایع و رایج در این خصوص می توان به عدم صدور کد ساتا، عدم تائید ثبت سفارش، عدم تائید تخصیص ارز و عدم صدور تاییدیه استاندارد اشاره نمود که تخلف دستگاه مربوطه می تواند خسارات فراوانی به تجار و بازرگانان وارد نماید.
دیوان عدالت اداری در چه مواردی صلاحیت رسیدگی ندارد؟
برخی از دعاوی و اختلافات را به جهت صراحت قانون یا به دلیل فقدان عنصر اداری و حاکمیتی نمی توان در دیوان عدالت اداری مطرح نمود که به شرح ذیل می باشد:
اعمال و تصمیمات قضایی قوه قضائیه
به طور کلی اعتراض یا شکایت نسبت به احکام قضایی منحصراً در دادگاه های تجدیدنظر و دیوان عالی کشور امکان پذیر است و سایر مراجع حق رسیدگی و ورود ندارند. همچنین آیین نامه ها، بخشنامه ها و تصمیمات رئیس قوه قضائیه قابل اعتراض یا شکایت در دیوان عدالت اداری نمی باشد.
اختلافات ناشی از قراردادهای خصوصی
با توجه به اینکه در اختلافات ناشی از قراردادها یا معاملات خصوصی هیچگونه عمل یا تصمیم حاکمیتی یا اداری از سوی دستگاه دولتی موضوعیت ندارد، نمی توان در دیوان عدالت اداری شکایت نمود.
دعاوی مربوط به مسئولیت مدنی عادی ماموران دولت
در مواردی که خسارت از سوی کارمند یا مقام دولتی باشد ولی عمل ایشان در مقام انجام وظایف رسمی یا حاکمیتی واقع نشده باشد، رسیدگی به آن در صلاحیت دیوان عدالت اداری نبوده و باید در دادگاه های حقوقی نسبت به مطالبه خسارت اقدام نمود.
سایر مواردی که خارج از صلاحیت دیوان عدالت اداری می باشد:
- شکایت مربوط به قانون لغو مالکیت اراضی موات شهری در صلاحیت کمیسیون ماده ۱۲ قانون اراضی شهری است و آراء این کمیسیون قابل اعتراض در دادگاههای عمومی دادگستری است.
- اعتراض به آرای هیات های هفت نفره موضوع ماده واحده مرجع تشخیص اراضی زراعی و ابطال اسناد آن مصوب ۱۳۵۶ در صلاحیت دادگاههای عمومی دادگستری است.
- شکایت علیه نظام پزشکی و مراجع انتظامی مقرر در قانون نظام پزشکی در صلاحیت دیوان عدالت اداری نمی باشد.
- دعاوی مربوط به ابطال سند انتقال و مالکیت به طرفیت واحد های دولتی در صلاحیت دادگاههای عمومی دادگستری است.
- شکایت علیه زمین شهری در مورد عدم اجرای آرای هیات های موضوع مواد ۱۴۷ و مواد ۱۴۸ اصلاحی قانون ثبت در صلاحیت دادگاههای عمومی دادگستری است.
با توجه به پیچیدگی هایی که برای تشخیص صلاحیت دیوان عدالت اداری وجود دارد، مشاوره با وکیل دیوان عدالت اداری قبل از طرح دعوا می تواند کمک موثری به شما از نظر وقت و هزینه نماید.
رسیدگی در دیوان عدالت اداری چگونه است؟
رسیدگی در دیوان مشمول مقررات خاصی است که با محاکم دادگستری متفاوت می باشد. شیوه رسیدگی در دیوان، بعد از تقدیم دادخواست و ثبت آن با بررسی و ارجاع به شعب بدوی آغاز می گردد و می تواند تا مرحله تجدیدنظر، صدور دستور موقت و نهایتا صدور رای قطعی ادامه یابد. روند رسیدگی در دیوان عدالت اداری با توجه به قانون دیوان عدالت اداری به شرح ذیل می باشد:
ورود دادخواست و مقدمات رسیدگی
دعوا در دیوان با تقدیم دادخواست و در موعد قانونی صورت می گیرد. پس از آنکه دادخواست در دبیرخانه دیوان عدالت اداری ثبت گردید، توسط رئیس دیوان یا معاون وی به یکی از شعبات بدوی ارجاع می شود. البته پرونده های مربوط به اعتراض نسبت به آراء و تصمیمات مراجع مذکور در بند (۲) ماده (۱۰) این قانون مستقیما به شعب تجدیدنظر ارسال می شود.
بررسی دادخواست توسط مدیر دفتر شعبه
پس از آنکه دادخواست شکایت در یکی ازشعب مذکور ثبت گردید، قبل از آنکه محتویات شکایت مورد بررسی رئیس شعبه قرار گیرد، مدیر دفتر اقدام به بررسی شرایط شکلی دادخواست می نماید. دادخواست شکایت در دیوان باید به زبان فارسی و روی برگه های مخصوصی چاپ شود و اطلاعات مورد نیاز در برگه هایی تکمیل گردد. در غیر این صورت بدون آنکه قاضی شعبه وارد ماهیت شکایت شود ممکن است توسط مدیر دفتر رد شود و یا رفع نقص آن را از ثبت کننده دادخواست بخواهد.
احراز صلاحیت دیوان
دیوان عدالت اداری به عنوان مرجع اختصاصی رسیدگی به شکایات و اعتراضات مردم، دارای صلاحیت خاص است و نمی تواند به همه شکایات رسیدگی کند. قبل از بررسی ماهیت شکایت و صدور رای در آن مورد، صلاحیت رسیدگی به موضوع توسط شعبه ارجاع شده بررسی می شود. اگر شعبه تشخیص دهد که دیوان عدالت اداری صالح به رسیدگی نیست بدون آنکه موضوع را بررسی کند با صدور قرار عدم صلاحیت، دادخواست را رد می کند.
تبادل لوایح و تعیین وقت
در مرحله اول باید تبادل لوایح انجام شود و پس از آن وقت نظارت تعیین شود. رسیدگی در دیوان عدالت اداری معمولا بدون حضور طرفین انجام می پذیرد. اما زمانی که شعبه رسیدگی کننده حضور شاکی یا مشتکی عنه را ضروری تشخیص دهد، شخص مورد نظر را با تعیین وقت دعوت می کند.
احضار طرفین
ديوان مي تواند در صورتی كه مقتضي بداند طرفين دعوی را برای رسيدگی و اخذ توضيح دعوت نمايد و همچنين ديوان در صورت لزوم مي تواند سوابق و اسنادی را كه در واحدهای دولتی و مؤسسات وابسته و شهرداريها است مطالبه نموده و ملاحظه و مطالعه نمايد. واحدی كه پرونده يا سند نزد اوست مكلف است در مهلتی كه ديوان تعيين كرده سوابق يا سند مورد مطالبه را ارسال نمايد.
انجام تحقیقات
دیوان می تواند هرگونه تحقیقاتی که لازم بداند انجام دهد و یا آن را از ضابطان قوه قضائیه و مراجع اداری بخواهد و مراجع مذکور مکلف به اجرای دستورات شعبه هستند.
ارجاع امر به کارشناسی
طبق ماده ۷ قانون دیوان عدالت اداری، دیوان می تواند در امور تخصصی، از کارشناسانی در رشته های مختلف استفاده نمایند.
صدور رای
شعبه دیوان پس از رسیدگی و تکمیل تحقیقات، اقدام به صدور رای می نماید.
ابلاغ رای
در ماده ۶۲ طرق ابلاغ رای بدوی را نام برده که عبارت است از:
- ابلاغ حضوری در دفتر شعبه
- ابلاغ از طریق اداره ابلاغ
- از طریق سامانه های الکترونیکی قضایی
- از طریق دفاتر اداری دیوان
- به وسیله دادگستری محل اقامت
نحوه رسیدگی در شعب تجدیدنظر دیوان عدالت اداری
کلیه آراء صادره از شعب بدوی قابل اعتراض هستند. مهلت اعتراض برای اشخاص مقیم ایران ۲۰ روز و برای اشخاص خارج از ایران دو ماه از تاریخ ابلاغ است. روند رسیدگی در شعب تجدیدنظر دیوان عدالت اداری به شرح ذیل می باشد:
تقدیم دادخواست
دادخواست تجدیدنظر توسط رئیس دیوان به یکی از شعب تجدیدنظر ارسال می شود.
تبادل لوایح
در صورت کامل بودن دادخواست، دستور تبادل لوایح صادر می شود. در مواردی که آرای مورد اعتراض شعب بدوی از نوع قرار رد باشد و یا مستند به رای وحدت رویه موضوع ماده ۸۹ و یا ایجاد رویه موضوع ماده ۹۰ صادر شده باشد، شعبه تجدیدنظر بدون انجام تبادل لوایح نسبت به رسیدگی و صدور رای اقدام می نماید. در صورت درخواست دستور موقت در دیوان عدالت اداری، ابتدا نسبت به این درخواست اظهارنظر می شود.
صدور رای
اگر رای بدوی صرفا دارای ایراد از نظر اعداد، ارقام، سهو قلم، مشخصات طرفین باشد ضمن اصلاح رای آن را تائید می کند. اگر ایراد وارد تشخیص داده نشود رای شعبه بدوی تائید می شود در غیر اینصورت رای بدوی نقض و پس از رسیدگی ماهوی، رای صادر می گردد.
مهلت اعتراض به رای قطعی هیات تخلفات اداری
طبق ماده ۲۱ قانون رسیدگی به تخلفات اداری، مهلت اعتراض به رای قطعی هیات تخلفات اداری در دیوان عدالت اداری ظرف یک ماه از تاریخ ابلاغ می باشد. رسیدگی در دیوان به صورت شکلی است. در تبصره ۲ این ماده مقرر گردیده است کارمندانی که بر اساس آرای هیات های بازسازی یا پاکسازی نیروی انسانی به محکومیت قطعی رسیده و تا تاریخ ۲ مهر ۱۳۶۵ به دیوان عدالت اداری شکایت ننموده باشند، دیگر حق شکایت ندارند.
مرجع رسیدگی به تخلفات اداری کجاست؟
مرجع رسیدگی به تخلفات اداری در هر یک از دستگاه های مشمول قانون رسیدگی به تخلفات اداری، هیات رسیدگی به تخلفات اداری کارمندان است که شامل هیات های بدوی و تجدیدنظر می باشد.
هر یک از هیأتهای بدوی و تجدید نظر دارای سه عضو اصلی و یک یا دو عضو علی‌البدل می‌باشد که با حکم وزیر یا بالاترین مقام سازمان مستقل دولتی مربوط و سایر دستگاه‌های موضوع تبصره ماده یک برای مدت سه سال منصوب می‌شوند.
آرای صادره از هیات های بدوی ظرف ۳۰ روز از تاریخ ابلاغ قابل اعتراض است که به این اعتراض در هیات های تجدیدنظر رسیدگی می شود.
سوالات متداول
از چه نهادهایی می‌توان به دیوان عدالت اداری شکایت کرد؟
می‌توان از تمام واحدهای دولتی زیر شکایت کرد:
- وزارتخانه‌ها، سازمان‌ها، مؤسسات و شرکت‌های دولتی.
- شهرداری‌ها و سازمان‌های وابسته به آنها.
- نهادهای انقلاب اسلامی و مؤسسات وابسته به آنها (مانند بنیاد شهید).
- نیروهای مسلح (صرفاً در زمینه تضییع حقوق استخدامی).
- مؤسسات عمومی غیردولتی (مانند سازمان تأمین اجتماعی، هلال احمر).
توجه: از قوه قضائیه، شورای نگهبان، مجمع تشخیص مصلحت نظام، مجلس خبرگان و شورای عالی امنیت ملی نمی‌توان به دیوان شکایت کرد.
مراحل رسیدگی به یک پرونده در شعب دیوان عدالت اداری چگونه است؟
مرحله اول: ثبت دادخواست
شاکی وارد سامانه ساجد شده و فرم مخصوص دادخواست را تکمیل می‌کند. در این فرم، مشخصات شاکی، طرف شکایت (دستگاه دولتی)، موضوع شکایت و دلایل و مستندات به طور کامل ذکر می‌شود. تمام مدارک و ضمائم باید اسکن شده و در سامانه بارگذاری شوند.
مرحله دوم: ارجاع به شعبه بدوی
پس از ثبت، دادخواست به یکی از شعب بدوی دیوان ارجاع داده می‌شود.
مرحله سوم: تبادل لوایح
دفتر شعبه یک نسخه از دادخواست و ضمائم آن را برای دستگاه دولتی طرف شکایت ارسال می‌کند. آن دستگاه یک ماه فرصت دارد تا پاسخ کتبی و مستندات خود را ارسال کند.
مرحله چهارم: رسیدگی و صدور رأی
قاضی شعبه، دادخواست شاکی، لایحه دفاعیه دستگاه دولتی و کلیه اسناد و مدارک را بررسی می‌کند. رسیدگی در دیوان غالباً غیرحضوری است و بر اساس مدارک و لوایح طرفین انجام می‌شود. مگر در موارد ضروری که قاضی تشخیص دهد نیاز به جلسه حضوری است. در نهایت، قاضی رأی خود را مبنی بر “ورود شکایت” (پذیرش و حکم به نفع شاکی) یا “رد شکایت” (عدم پذیرش) صادر می‌کند.
مرحله پنجم: تجدیدنظرخواهی (اعتراض به رأی)
هر یک از طرفین که رأی به ضرر او صادر شده باشد، می‌تواند به آن اعتراض کند. مهلت تجدیدنظرخواهی برای افراد ساکن ایران ۲۰ روز و برای افراد مقیم خارج از کشور ۲ ماه از تاریخ ابلاغ رأی است. پرونده برای بررسی مجدد به یکی از شعب تجدیدنظر دیوان ارجاع می‌شود و رأی این شعب قطعی است.
مرحله ششم: اجرای حکم
پس از قطعی شدن رأی به نفع شاکی، دستگاه دولتی موظف به اجرای آن است. در صورت عدم اجرا، شاکی می‌تواند از طریق واحد اجرای احکام دیوان، اجرای حکم را پیگیری کند.
آیا امکان اعتراض به رای تخلفات اداری در دیوان عدالت اداری وجود داره؟
بله می توان ظرف یک ماه از تاریخ ابلاغ رای قطعی در دیوان عدالت اداری اعتراض نمود.
اعتراض به حکم اخراج در کجا رسیدگی می شود؟
در صورتی که اخراج از سوی شرکت ها ی خصوصی باشد در ابتدا باید از طریق اداره کار اقدام نمود و می توان نسبت به رای هیات حل اختلاف در دیوان عدالت اداری شکایت کرد. اگر اخراج از سوی سازمان ها و شرکت های دولتی باشدف ابتدا در هیات رسیدگی به تخلفات اداری رسیدگی و پس از صدور رای قطعی می توان در دیوان عدالت اداری شکایت نمود.
آیا اعتراض به توبیخ کتبی امکان پذیر است؟
طبق ماده ۱۰ قانون رسیدگی به تخلفات اداری، توبیخ کتبی که از سوی هیات بدوی صادر می شود قابل اعتراض در هیات تجدیدنظر نیست.
