یکی از استثنائات وارده بر حقوق انحصاری صاحب ورقه اختراع (حقوق ناشی از ثبت اختراع)، محدود کردن این حقوق به علت تامین آزادی های حمل و نقل می باشد. در مقاله حاضر بر آن هستیم که به موضوع جواز استفاده از کالاهای اختراعی و به عبارتی به کارگیری موقت یا اتفاقی در حمل و نقل بین المللی بپردازیم.
چنانچه کالاهای اختراعی در جریان عملیات حمل و نقل به عنوان جزئی از یک کشتی یا هواپیما وارد کشوری شوند که در آن کشور ورقه اختراع برای آن کالاها صادر شده است، حقوق صاحب ورقه اختراع در این فرض نقض نشده است.
به کارگیری موقت یا اتفاقی در قوانین و مقررات مالکیت صنعتی ایران
ماده 5 ثالث کنوانسیون پاریس(قانون اجازه الحاق دولت ایران به اتحادیه عمومی بین المللی معروف به پاریس برای حمایت مالکیت صنعتی و تجارتی و کشاورزی مصوب 1337)
ـ مطابق با ماده فوق الذکر، « موارد زیر در یک مملکت عضو اتحادیه به عنوان تضییع حق دارنده ورقه اختراع تلقی نخواهد شد:
الف) به کار بردن وسایل موضوع ورقه اختراع به وسیله کشتی های سایر ممالک اتحادیه در ساختمان بدنه، منضمات و ماشین آلات و جهاز حرکت و آلات و ادوات هدایت کشتی ها. زمانیکه این کشتی ها به طور موقت یا بر حسب تصادف وارد آبهای کشور صاحب ورقه اختراع شوند. به شرط آنکه این وسایل منحصراً برای رفع احتیاجات کشتی به کار بروند.
- به کار بردن وسایلی که موضوع ورقه اختراع مخترع است در ساختن یا به کار انداختن وسایل حمل و نقل هوایی یا زمینی متعلق به سایر ممالک عضو اتحادیه و یا لوازم مربوط به ماشین های مزبور موقعیکه این ماشین ها موقتاً یا اتفاقاً وارد کشور متبوعه وی می گردد.»
شق 2 بند ج ماده 15 قانون ثبت اختراعات، طرح های صنعتی و علائم تجاری مصوب 1386
ـ مطابق با ماده قانونی فوق الذکر، استفاده از وسایل موضوع اختراع در هواپیماها، وسائط نقلیه زمینی یا کشتی های سایر کشورها که به طور موقت یا تصادفاً وارد حریم هوایی، مرزهای زمینی یا آبهای کشور می شوند، مجاز است و حقوق ناشی از گواهینامه اختراع شامل آن نمی شود.»
شرایط به کارگیری موقت یا اتفاقی
استفاده از وسایل اختراع در وسایل نقلیه سایر کشورها
محدودیت به کار رفته در قوانین فوق فقط در رابطه با کشتی ها، هواپیماها و وسایل نقلیه زمینی سایر کشورهاست و شامل وسایل نقلیه داخلی نمی شود.
موقت بودن یا تصادفی بودن ورود وسایل نقلیه
منظور از ورود موقت شامل ورود متناوب می باشد و ورود تصادفی مربوط به مواقع طوفانی و ورود اشتباهی می باشد.
مفهوم آبهای کشور
منظور از آبهای کشور، آبهای ساحلی، راه های آّبی و رودخانه های داخلی، بندرها و باراندازهاست.
استفاده از وسایل اختراع در ساختمان فیزیکی وسایل نقلیه
همانگونه که در ماده 5 کنوانسیون پاریس نیز تصریح شده، دستگاه ها و قطعاتی که در کشتی، هواپیما، وسایل نقلیه زمینی قرار دارد، باید حتماً در بدنه، در ساز و کار، ترمز یا بالابر یا ملحقات اتصال نیرو باشد و باید منحصراً برای نیازهای اجرایی یعنی رفع احتیاجات مورد استفاده قرار بگیرند.
عدم واگذاری وسایل اختراع
در استثناء به کارگیری موقت یا اتفاقی در بحث حمل و نقل بین المللی، “فقط استفاده و به کارگیری” از دستگاه ها و قطعات دارای گواهی اختراع جزء انحصارات حقوق دارنده گواهینامه اختراع می باشد. و فروش محصولات دارای گواهی اختراع به عموم یا فروش محصولات حاصل شده برطبق یک طریقه ساخت دارای گواهی اختراع را شامل نمی شود.همچنین ساختن، تولید و عرضه برای فروش و موارد تجاری دیگر از بحث به کارگیری موقت یا اتفاقی خارج است.
النهایه؛ باید گفت برخی اقدامات همچون به کارگیری موقت یا اتفاقی ـ به صورت موقت توسط اشخاص دیگری غیر از دارنده گواهینامه اختراع، در مورد موضوع اختراع انجام می شود و با آنکه هیچگونه قرارداد معتبر یا موافقتی از سوی صاحب حق اختراع وجود ندارد، نقض حقوق ناشی از صدور گواهینامه اختراع به شمار نمی روند.
نکته مهم: در توجیه اینگونه محدودیت ها باید گفت که گاهی ملاحظات ناشی از مصلحت عمومی وجود این استثنائات را اقتضا می کند؛ و از طرفی اعمالی که انجام آنها توسط شخصی غیر از دارنده گواهینامه اختراع یا قائم مقام او ممنوع است و مستوجب تعقیب می باشد، حتماً باید خصلتی تجاری داشته و با هدف جلب سود در بازار انجام شوند. حال آنکه اقدامات انجام شده با مقاصد غیرتجاری بوده و فاقد انگیزه های جلب منفعت و فاقد رقابت در عرصه بازرگانی می باشند. لذا؛ فاعل آنها را هم نباید به علت نقض حقوق دارنده گواهینامه اختراع مؤاخذه نمود.