بهره مندی از آزادی مشروط برای زندانیان
در جرایمی مثل کلاهبرداری یا خیانت در امانت که قانون گذار برای آنها مجازات حبس در نظر گرفته ، شخص مرتکب در طول مدت حبس می تواند از برخی امتیازات و نهادهای ارفاقی که قانون ساز و کار آنها را مشخص کرده استفاده نماید از جمله این نهادهای ارفاقی می توان به تعلیق مجازات حبس، نظام نیمه آزادی، آزادی مشروط و … اشاره کرد.
آزادی مشروط چیست؟
آزادی مشروط به عنوان یکی از نهادهای ارفاقی، اقدامی است که در جهت کمک به اصلاح محکومین به حبس و بازگشت آنها به جامعه صورت می گیرد. یعنی اختیار دادگاه صادرکننده حکم قطعی در آزاد کردن محکوم به حبس از زندان پیش از اتمام مدت محکومیت، منوط به اینکه شرایط مقرر در قانون برای آزادی مشروط احراز گردد.
موارد استفاده از آزادی مشروط
آزادی مشروط همان طور که از نام آن پیداست صرفاً در محکومیت به حبس ممکن است و منظور از این حبس با توجه به نص صریح ماده ۵۸ حبس های تعزیری است. اما اینکه شخص چه زمانی می تواند از آزادی مشروط استفاده کند بسته به میزان محکومیت وی متفاوت خواهد بود.
الف) اگر شخصی محکوم به بیش از ده سال حبس تعزیری شود پس از تحمل نصف مدت حبسی که به آن محکوم شده در صورتی که سایر شرایط قانونی وجود داشته باشد می تواند با پیشنهاد دادستان یا قاضی اجرای احکام و موافقت دادگاه صادرکننده حکم قطعی از آزادی مشروط بهره مند شود.
ب) اگر میزان محکومیت شخصی ده سال حبس یا کمتر از آن باشد می تواند پس از اینکه یک سوم از مدت حبس را سپری کرد از آزادی مشروط استفاده نماید.
شرایط بهره مندی از آزادی مشروط
صرف اینکه شخص بسته به میزان مجازات بند فوق، نصف مدت حبس یا یک سوم آن را گذراند برای اینکه شخص با استفاده از آزادی مشروط از زندان آزاد شود کافی نیست بلکه علاوه بر تحمل میزان تعیین شده از حبس مذکور در حکم قطعی باید چهار شرطی که قانونگذار تعیین کرده نیز رعایت شوند؛ این شروط عبارتند از:
الف) محکوم به حبس در طول مدتی که در حبس است از خود حسن اخلاق و رفتار نشان دهد و این موضوع پس از گزارش رئیس زندان به تائید قاضی اجرای احکام برسد.
ب) حالات و رفتار محکوم به حبس در طول دوره حبس نشان دهنده این امر باشد که وی پس از آزادی مشروط دیگر مرتکب جرمی نمی شود. وجود این شرط نیز برای بهره مندی محکوم به حبس از آزادی مشروط باید پس از گزارش رئیس زندان به تائید قاضی اجرای احکام برسد.
پ) دادگاه تشخیص دهد محکوم به حبس تا حد توان مالی خود ضرر و زیان وارده بر بزه دیده (شاکی) را جبران نموده است.
ت) محکوم قبلاً از آزادی مشروط استفاده نکرده باشد یعنی اگر شخصی قبلاً به دلیل محکومیت به حبس در زندان بوده و به وسیله آزادی مشروط از زندان آزاد شده، در محکومیت جدید حتی با وجود سایر شرایط نیز نمی تواند از آزادی مشروط استفاده کند. در واقع هر شخص در طول زندگی خود فقط یکبار می تواند از آزادی مشروط استفاده کند.
مدت آزادی مشروط چقدر است؟
سوالی که شاید مطرح شود این است که اگر شخصی مدت تعیین شده در قانون را پشت سر گذراند و با رعایت شرایط تعیین شده در قانون امکان آزادی وی به صورت مشروط مهیا شد وی چه مدتی تحت عنوان آزادی مشروط خواهد بود و بعد از گذشت مدت آزادی مشروط چه پایانی در انتظار وی خواهد بود؟
۴-۱) قاعده کلی در خصوص مدت آزادی مشروط
مطابق ماده ۵۹ قانون مجازات اسلامی مدت آزادی مشروط شامل بقیه مدت مجازات است. اما این قاعده توسط قاضی قابل تغییر است. برای مثال اگر شخصی به ۶ سال حبس محکوم شود وی پس از گذراندن ۲ سال (یک سوم مدت حبس) با وجود شرایطی که در بند قبلی به آن اشاره کردیم می تواند با استفاده از آزادی مشروط از زندان آزاد شود و به مدت ۴ سال (بقیه مدت حبس) تحت مقررات آزادی مشروط خواهد بود. اما قاضی مطابق ماده ۵۹ می تواند این مدت را (چهارسال) کم یا زیاد کند.
۴-۲) استثنائات مدت آزادی مشروط
همانطور که گفته شد اصل بر این است که مدت آزادی مشروط برابر با باقی مانده مدت حبس است اما این قاعده کلی دو استثنا دارد:
الف- مدت باقیمانده حبس بیشتر از ۵ سال باشد: در این حالت قاضی باید مدت آزادی مشروط را با توجه به اوضاع و احوال محکوم به حبس یک تا پنج سال تعیین کند. برای مثال اگر شخصی به ۲۰ سال حبس محکوم شود پس از گذراندن نصف مدت حبس می تواند با استفاده از آزادی مشروط از زندان آزاد شود ولی مدت آزادی مشروط وی ده سال (باقیمانده مدت حبس) نخواهد بود بلکه باید این مدت توسط قاضی از یک تا پنج سال تعیین شود.
ب) مدت باقیمانده حبس کمتر از یک سال باشد: در این حالت مدت آزادی مشروط همان مدت باقیمانده حبس خواهد بود با این تفاوت که قاضی امکان کم یا زیاد کردن مدت آزادی مشروط را نخواهد داشت.
آزادی مشروط به صورت مراقبتی
اصولاً رویه محاکم بدین منوال است که هر زمان شخصی واجد شرایط آزادی مشروط شد با آزادی وی موافقت نموده و او را مکلف می کنند در زمان های مشخصی با حضور در زندان یا کلانتری و پاسگاه تعیین شده اعلام حضور کند و تکلیف دیگری غیر این بر دوش شخص قرار نمی دهند اما باید توجه داشت علاوه بر این مسئله که رویه متداولی است قانونگذار این اختیار را به دادگاه اعطا کننده آزادی مشروط داده تا با توجه به اوضاع و احوال وقوع جرم و خصوصیت روانی و شخصیت محکوم، او را در مدت آزادی مشروط به یکی از تکالیف مندرج در ماده ۴۳ قانون مجازات اسلامی محکوم کند.
۵-۱) تکالیف زندان در آزادی مشروط به صورت مراقبتی
زمانی که دادگاه ضمن موافقت با آزادی مشروط مرتکب وی را به یکی از تکالیف مندرج قانونی ملزم می کند شخص طبق ضوابطی که دادگاه تعیین می کند باید عمل نماید. تکالیفی که ممکن است دادگاه با توجه به وضعیت حاکم یک یا چند مورد از آن را برای مرتکب تعیین نماید عبارتند از بندهای الف تا ح ماده ۴۳ قانون مجازات اسلامی به شرح ذیل:
الف- حرفه آموزی یا اشتغال به حرفهای خاص
ب- اقامت یا عدم اقامت در مکان معین
پ- درمان بیماری یا ترک اعتیاد
ت- پرداخت نفقه افراد واجب النفقه
ث- خودداری از تصدی کلیه یا برخی از وسایل نقلیه موتوری
ج- خودداری از فعالیت حرفهای مرتبط با جرم ارتکابی یا استفاده از وسایل موثر در آن
چ- خودداری از ارتباط و معاشرت با شرکا یا معاونان جرم یا دیگر اشخاص از قبیل بزه دیده به تشخیص دادگاه
ح- گذراندن دوره یا دوره های خاص آموزش و یادگیری مهارتهای اساسی زندگی یا شرکت در دوره های تربیتی، اخلاقی، مذهبی، تحصیلی یا ورزشی
۲-۵) تکلیف دادگاه در صدورآزادی مشروط به صورت مراقبتی
دادگاه باید در حکم آزادی مشروطی که صادر می کند دستورهای مذکور در بند قبل و آثار عدم تبعیت از آن ها و نیز آثار ارتکاب جرم جدید را درحکم خود قید و به محکوم تفهیم نماید.
لازم به ذکر است هر چند تعیین تکالیف در آزادی مشروط به صورت مراقبتی برای مرتکب الزامی نبوده و دادگاه در خصوص آن مختار است اما در صورتی که دادگاه حکم به آزادی مشروط مراقبتی داد باید به تکالیف خود در این بند عمل نماید.
مواردی که باعث لغو آزادی مشروط می شوند:
زمانی که شخص زندانی با استفاده از آزادی مشروط از زندان آزاد می شود در مدت سپری کردن مدت آزادی مشروط باید برخی محدودیت ها را رعایت کند، در غیراینصورت آزادی مشروط وی لغو می گردد و فرد باید باقی مدت حبس را سپری کند. مطابق قانون مجازات اسلامی، آزادی مشروط در دو حالت زیر لغو می شود:
۱-۶) لغو آزادی مشروط به دلیل ارتکاب جرم
درصورتی که شخص در مدت سپری کردن آزادی مشروط مرتکب یکی از جرائم عمدی موجب حد مثل قذف یا جرم عمدی موجب قصاص، دیه یا جرائم تعزیری تا درجه هفت شود علاوه بر مجازات جرم جدیدی که مرتکب گردیده، مدت باقی مانده محکومیت نیز به اجرا در می آید.
۲-۶) لغو آزادی مشروط به دلیل عدم اجرای دستورات دادگاه
همانطور که بیان شد دادگاه در زمان صدور حکم به آزادی مشروط می تواند شخص مرتکب را به اجرای برخی دستورات ملزم کند. حال اگر شخص در طول مدت آزادی مشروط از تکالیفی که دادگاه مشخص کرده پیروی نکند در بار اول دادگاه یک تا دو سال به مدت آزادی مشروط وی اضافه می کند و در بار دومی که مرتکب از این دستورات پیروی نمی کند آزادی مشروط وی لغو می گردد.
مواردی که نمی توان از آزادی مشروط استفاده کرد.
عیلرغم اینکه قانونگذار در قانون مجازات اسلامی برای آزادی مشروط محدودیتی تعیین نکرده ولیکن در برخی قوانین خاص استفاده از آزادی مشروط را ممنوع اعلام نموده است. این موارد عبارتند از:
الف) در جرائم مربوط به اسیدپاشی مرتکب جرم نمی تواند از آزادی مشروط بهره مند شود.
ب) در جرائم مربوط به مواد مخدر در صورتی که حداقل مجازات جرمی بیشتر از ۵ سال حبس باشد و دادگاه نیز به همان حداقل حکم دهد باز هم امکان استفاده از آزادی مشروط برای مرتکب وجود ندارد.
پ) در مواردی که شخص به پرداخت جزای نقدی محکوم شده و به دلیل عدم پرداخت آن جزای نقدی وی تبدیل به حبس شده است (حبس بدل از جزای نقدی) نیز امکان استفاده از آزادی مشروط برای شخص وجود ندارد.
آیا این نوشته برایتان مفید بود؟
