درخواست مهر و موم ترکه

مهر و موم ترکه اولین اقدامی است که جهت اداره امور ترکه صورت می گیرد. با فوت شخص اموال و دارایی هایی، از او برای ورثه به جا می ماند که از آن تحت عنوان ترکه یاد می شود. البته ترکه معنی عام تری دارد که شامل دیون و تعهدات متوفی نیز می شود. برای اینکه ترکه متوفی تضییع نشود و تصرفاتی که نافی حقوق وراث و سایر منتفعان می باشد در آن حادث نشود، نیاز هست که پس از فوت متوفی اولین اقدام قانونی توسط وراث تحت عنوان مهر و موم ترکه صورت بگیرد. در واقع با مهر و موم ترکه توسط مرجع صالح قضایی دخل و تصرف در اموال متوفی منتفی خواهد شد. در این مقاله به مبحث مهر و موم ترکه، اشخاصی که حق درخواست مهر و موم ترکه را دارند و همچنین مرجع صالح در خصوص مهر و موم ترکه می پردازیم.

مهر و موم ترکه به چه معناست؟

قانون امور حسبی در ماده ۱۶۲ به امور راجع به ترکه می پردازد که یکی از این امور مهر و موم ترکه می باشد. مهر و موم ترکه در واقع زدن علامت مشخص یا قفل بر روی اموال به جای مانده از متوفی توسط مرجع صالح قضایی جهت حفظ از دستبرد و تصرف می باشد. مهر و موم ترکه اولین اقدام قانونی پس از فوت متوفی و قبل از تحریر ترکه می باشد و براساس قانون در صورتی که اموال متوفی تحریر شده باشند درخواست مهر و موم پذیرفته نمی شود. مگر اینکه درخواست مهر و موم نسبت به اموالی باشد که هنوز تحریر نشده اند.

دادگاه صلح پس از آن که درخواست مهر وموم ترکه واصل شد، در صورت لزوم اقدام به تشکیل جلسه کرده و برای بررسی موضوع، توضیحات لازم را از خواهان یا طرفین اخذ می‌کند. در نهایت دادگاه صلح اقدام به صدور قرار مهر و موم ترکه خواهد کرد. این امر به طرفین اطلاع داده شده و وقتی برای اجرای مهر و موم تعیین خواهد شد. در صورت لزوم و فوریت، می‌توان توسط دادستان یا مامورین انتظامی اقدام لازم صورت بگیرد. البته اگر مهلت اطلاع به افراد سبب تضییع اموال شود، برای مثال برخی از ورثه خارج از کشور باشند و یا مجهول‌المکان باشند، دادگاه صلح می‌تواند بدون اطلاع آنان اقدام به مهر و موم ترکه کند.

چه کسانی می توانند درخواست مهر و موم ترکه را بدهند؟

براساس ماده ۱۶۷ قانون امور حسبی اشخاص ذیل می توانند درخواست مهر و موم ترکه را بدهند:

1. هر یک از ورثه متوفی یا نماینده قانونی آنها.
2. موصی‌له در صورتی که وصیت به جزء مشاع شده باشد.
3. طلبکار متوفی که طلب او مستند به سند رسمی یا حکم قطعی باشد به مقدار طلب خودش می تواند درخواست مهر و موم ترکه را بنماید و در صورتی که در مقابل طلب دیگری در رهن نبوده و ترتیب دیگری هم برای تامین طلب نشده باشد.
4. کسی که از طرف متوفی به عنوان وصایت معین شده باشد.

نکته: در صورتی که بین ورثه محجوری باشد که ولی یا وصی یا قیم نداشته باشد، دادرس باید پس از مهر و موم، مراتب را به دادستان اطلاع‌دهد که جهت تعیین قیم اقدام نماید. و نیز در مورد تعیین امین در خصوص غایب، بر همین سیاق اقدام می شود.

در چه صورتی مرجع قضایی رأسا اقدام به مهر و موم ترکه می نماید؟

طبق ماده ۱۶۸ قانون امور حسبی،  در موارد ذیل دادگاه صلح پس از اطلاع اقدام به مهر و موم می نماید:

• در موردی که کسی که در خانه استیجاری یا مهمانخانه و امثال آن فوت شده و کسی برای حفظ اموال او نباشد.

نکته: مالک خانه یا مدیر مهمانخانه و امثال آنها مکلفند مراتب را  به دادگاه اطلاع دهند. در صورت استنکاف از اطلاع به دادگاه توسط مالک خانه یا مدیر مهمانخانه و هتل و امثالهم، مسئول هر خسارتی خواهند بود که از عدم اطلاع یا تاخیر آن به دادگاه حاصل شده است.

• در صورتی که از اموال دولتی یا عمومی نزد متوفی امانت باشد.

نکته:  مهر و موم فقط نسبت به اموال دولتی یا عمومی که نزد متوفی امانت بوده است به عمل می‌آید. مگر اینکه‌ اشخاص صلاحیت‌دار درخواست مهر و موم نسبت به بقیه اموال را بنمایند.

نکته: با توجه به بند ۶ ماده ۱۲ قانون شورای حل اختلاف مصوب ۲۲/۶/۱۴۰۲، در خصوص مهر و موم ترکه، دادگاه صلح صالح به رسیدگی می باشد و دادگاه بخش و یا دادگاه عمومی در این خصوص صالح نمی باشند.

اگر اموال قابل مهر و موم نباشند تکلیف چیست؟

در خصوص اموالی که مهر و موم آنها ممکن نیست، صورت اجمالی از آنها برداشته می شود و در صورت لزوم برای آنها نگهبان گذاشته می شود.

نکته: اثاثیه منزل متوفی که برای استفاده شخصی عیال و فرزندان او می باشد، قابل مهر و موم نیست و فقط صورتی اجمالی از آن تهیه می شود.

نکته: اشیاء ضایع شدنی یا اشیایی که هزینه نگهداری آنها نا معقول است یا اموال کم قیمتی که محل نگهداری آنها نیاز به فضای بیشتری دارد، مهر و موم نشده و نسبت به آنها عملیات فروش صورت می گیرد تا مبلغ آن در حساب سپرده دادگستری تودیع شود.

صورت مجلس مهر وموم مشتمل شامل چه مواردی است؟

براساس ماده ۱۷۶ قانون امور حسبی، در موقع مهر و موم صورتمجلسی مشتمل بر امور زیر تنظیم می‌شود:

1. تاریخ به  صورت سال و ماه و روز و ساعتی که اقدام به مهر و موم شده است.
2. نام و مشخصات کسی که مباشر مهر و موم است.
3. علتی که موجب مهر و موم شده است.
4. نام و مشخصات و محل اقامت کسی که درخواست مهر و موم نموده و اگر دادرس به نظر خود اقدام به مهر و موم کرده باشد این نکته را در‌صورتمجلس می‌نویسد.
5. نام و مشخصات و اظهارات اشخاص ذینفع که در موقع مهر و موم حاضر بوده‌اند.
6. تعیین جایی که ترکه در آنجا مهر و موم شده از قبیل اتاق، صندوق خانه و گنجه.
7. وصف اجمالی از اشیایی که مهر و موم نشده است.
8. ذکر این نکته که اموال در محل خود مهر و موم شده است یا محل آن تغییر داده شده است.
9. نگهبان در صورتی که معین شده باشد با ذکر اینکه نگهبان را دادرس مستقلاً معین کرده یا بر حسب معرفی اشخاص ذینفع تعیین شده است.
10. اظهار کتبی و صریح با قید التزام از کلیه اشخاصی که با متوفی در یک جا زندگانی کرده و یا اموال در تصرف آنها بوده، مشعر بر اینکه چیزی از اموال‌متوفی را خارج یا مخفی نکرده و مطلع نیستند که دیگری به طور مستقیم یا غیر مستقیم اموال متوفی را برده یا مخفی کرده است.

نکته: صورت مجلس مهر و موم می بایست به امضای مباشر مهر و موم و اشخاص ذی نفع برسد.

نکته: کلید قفل های مهر و وموم  بایگانی می شوند.

مهر و موم اموال غیر منقول

طبق ماده ۱۷۱ و بند ۶ ماده ۱۷۶ قانون امور حسبی، مهر و موم اموال غیر منقول در صورتی که اموال مهر و موم داخل آن باشد اشکالی ندارد. ولی مهر وموم مال غیر منقولی که دارای متصرف باشد، مجوز قانونی ندارد.

در مهر و موم مال غیرمنقول فقط ذکر پلاک ثبتی آن در صورت مجلس کافی است. در نظریه مشورتی شماره ۲۲۴۱/۷ مورخ ۲۹/۳/۱۳۸۱ اداره کل حقوقی قوه قضائیه نیز مقرر گردیده اموال غیرمنقول مانند مغازه یا انبار در صورتی مهر و موم می شود که اموال منقول داخل آن نیز مهر و موم شود. لکن اموال غیر منقولی که داخل آن ترکه مهر و موم شونده وجود نداشته باشد و در تصرف سایر وراث باشد مهر و موم نمی شود.

آیا مهر و موم حق کسب یا پیشه یا تجارت امکان پذیر است؟

اداره حقوقی قوه قضائیه در نظریه شماره ۶۲۳/۷ مورخ ۱۵/۹/۱۳۷۸ به این سوال پاسخ داده است. طبق این نظریه مشورتی، حق کسب یا پیشه یا تجارت، از جمله اموالی نیست که قابل مهر و موم باشد. دادرس دادگاه طبق ماده ۱۹۱ قانون امور حسبی این موضوع را در صورتجلسه قید و به درخواست ذینفع، قرار توقیف حق کسب یا پیشه  را صادر و با ذکر مشخصات و شماره اصلی و فرعی مال غیرمنقول، مراتب بازداشت سرقفلی را جهت جلوگیری از نقل و انتقال ان به اداره ثبت مربوطه اعلام می نماید.

چه کسانی حق رفع مهر و موم ترکه را دارند؟

براساس قانون امور حسبی تمام کسانی که حق دارند نسبت به مهر و مهر و موم ترکه درخواست نمایند همان اشخاص نیز می توانند نسبت به رفع مهر و موم درخواست بدهند.

نکته: در صورتی که بین ورثه، غائب یا محجور باشد، رفع مهر و موم ترکه بعد از تعیین وکیل یا امین برای غائب و تعیین قیم برای محجور به عمل‌خواهد آمد.

صورت مجلس رفع مهر و موم ترکه شامل چیست؟

براساس ماده ۲۰۱ قانون امور حسبی، در موقع برداشتن مهر و موم ترکه صورتمجلسی مشتمل بر امور زیر تنظیم می‌شود:

1. تاریخ- ساعت- روز- ماه- سال با تمام حروف.
2. نام و مشخصات درخواست‌کننده.
3. حضور و اظهارات اشخاص ذینفع و نمایندگان آنها و اشخاصی که دادگاه دعوت کرده است.
4. مهر و موم صحیح و بی‌عیب بوده یا دست خورده با توصیف کامل از دست خوردگی.
5. نام و سمت کسی که مهر و موم را بر می‌دارد.
6. امضاء کسی که مهر و موم را برمی‌دارد و سایر حاضرین.

نکته: در موقع برداشتن مهر و موم، صورت ریز آنچه از ترکه مهر و موم شده مطابق ترتیب مذکور در تحریر ترکه برداشته خواهد شد. (به استثنای موارد ماده ۲۰۴ قانون امور حسبی) و اگر‌ تنظیم صورت ریز ترکه در یک جلسه تمام نشود، در آخر هر جلسه آن قسمتی از ترکه که مهر و موم آن برداشته شده مجدداً مهر و موم می‌شود.

در چه صورتی می بایست با رفع مهر و موم تحریر صورت گیرد؟

هر گاه بین ورثه غائب یا محجور باشد و همچنین در صورتی که وارث متوفی معلوم نباشد در موقع برداشتن مهر و موم ترکه باید تحریر ترکه‌ شود.

مرجع صالح در خصوص مهر و موم ترکه و رفع آن  کجاست؟

قانون امور حسبی در مواد ۱۶۳ و ۱۶۴ بیان داشته است که امور راجع به ترکه با دادگاهی است که آخرین اقامتگاه متوفی در ایران در حوزه آن دادگاه بوده و اگر متوفی در ایران اقامتگاه نداشته‌ با دادگاهی است که آخرین محل سکنای متوفی در حوزه آن دادگاه بوده است.

هر گاه متوفی در ایران اقامتگاه یا محل سکنی نداشته، دادگاهی صالح است که ترکه در آنجا واقع شده و اگر ترکه در جاهای مختلف باشد،‌ دادگاهی که مال غیر منقول در حوزه آن واقع است صلاحیت خواهد داشت. اگر اموال غیر منقول در حوزه‌های متعدد باشد صلاحیت با دادگاهی است‌ که قبلاً شروع به اقدام کرده است.

با توجه به بند ۶ ماده ۱۲ قانون شورای حل اختلاف مصوب ۲۲/۶/۱۴۰۲، مهر و موم ترکه و رفع آن در صلاحیت دادگاه می باشد. و عنوان دادگاه بخش با تغییراتی اعمالی اخیر التصویب صحیح نبوده و از این پس دادگاه های صلح در این خصوص اقدام می نماید. بنابراین دادگاه صلح محل اقامت متوفی، محل سکونت متوفی، محل ترکه متوفی و محل وقوع مال غیر منقول متوفی در خصوص مهر و موم ترکه و رفع آن صالح می باشد.

نکته: اگر تمام یا قسمتی از اموال متوفی در حوزه دادگاهی غیر از مراجع صالح در مواد ۱۶۳ و ۱۶۴ قانون امور حسبی  باشد، دادگاهی که اموال در حوزه‌ آن دادگاه است اقدامات راجع به حفظ اموال متوفی را از قبیل مهر و موم به عمل آورده، رونوشت صورتمجلس عملیات خود را به دادگاه صالح می فرستد.

مهر وموم  ترکه متوفی نخستین اقدام قانونی جهت حفظ اموال متوفی و همچنین حفظ حقوق ذی نفعان متوفی که اعم از وراث و طلبکاران هستند، می باشد. برای اینکه دادگاه های صلح اقدام به مهر و موم ترکه بنماید، می بایست اشخاص ذی نفع نسبت به ترکه درخواست مهر و موم بدهند. مگر اینکه متوفی در مهمان خانه یا خانه استیجاری فوت کند و یا اینکه اموال دولتی و عمومی در امانت متوفی باشد.که در این صورت نیاز به درخواست شخصی نیست و دادگاه صلح به محض اطلاع رأسا مبادرت به مهر و موم ترکه می نماید.