راهنمای کامل ضرایب پیمان: کلید موفقیت در پروژه‌های عمرانی

راهنمای جامع ضرایب پیمان برای مهندسان و پیمانکاران

در حوزه پیمانکاری و پروژه‌های عمرانی، یکی از مفاهیم کلیدی که می‌تواند تأثیر بسزایی بر موفقیت و سودآوری پروژه داشته باشد، “ضرایب پیمان” است. این ضرایب به عنوان ابزاری برای تعدیل هزینه‌ ها و برآورد دقیق‌تر بودجه پروژه‌ ها به‌کار می‌روند و نقش مهمی در تعیین قیمت نهایی قراردادها ایفا می‌کنند. آشنایی با ضرایب پیمان و نحوه محاسبه و اعمال آن‌ ها می‌تواند به پیمانکاران و کارفرمایان کمک کند تا پروژه ‌های خود را با دقت و شفافیت بیشتری مدیریت کنند. در این مقاله، به بررسی اهمیت و کاربرد ضرایب پیمان، و نکات مهمی که باید در محاسبه و استفاده از آن ‌ها در نظر گرفته شود، خواهیم پرداخت. اگر شما نیز در حوزه پیمانکاری فعالیت می‌کنید یا به دنبال بهینه ‌سازی هزینه ‌های پروژه‌ های خود هستید، مطالعه این مقاله می‌تواند گام موثری در جهت دستیابی به اهداف شما باشد.

ضرایب پیمان چیست؟

ضرایب پیمان به حاصل تقسیم مبلغ اولیه پیمان به مبلغ برآورد هزینه اجرای پروژه گفته می شود. برای اینکه نرخ هر یک از اقلام کار مشخص شود، باید بهای آن قلم کار در فهرست بهای منضم به پیمان، در ضریب پیمان و سایر ضرایب قرارداد ضرب شود.

یکی از اسنادی که هنگام برگزاری مناقصه در اختیار مناقصه گران قرار می گیرد، جدول پ است که قیمت های برآورد شده هر رشته به اضافه قیمت تجهیز کارگاه در آن درج می شود. ضریب پیمان همان ضریب درج شده در جدول پ می باشد. علاوه بر این ضریب، ضریب های فصلی نیز وجود دارد که از تقسیم برآورد پیمانکار برای هر فصل برآورد کارفرما در آن فصل حاصل می شود و جهت محاسبه صورت وضعیت در قراردادهای پیمانکاری مورد استفاده قرار می گیرد. ضرایب پیمان دارای انواع مختلفی می باشد که در این مقاله در خصوص انواع ضرایب پیمان توضیحاتی را ارائه خواهیم نمود.

انواع ضرایب پیمان

ضرایب پیمان به عنوان ابزارهایی برای تعدیل و تنظیم هزینه‌ ها و قیمت‌ های پروژه‌ های پیمانکاری مورد استفاده قرار می‌گیرند. این ضرایب به پیمانکاران و کارفرمایان کمک می‌کنند تا هزینه‌ های پروژه در قراردادهای پیمانکاری را با دقت بیشتری پیش‌بینی و مدیریت کنند. در زیر به برخی از انواع رایج ضرایب پیمان اشاره می‌شود:

• ضریب فهرست بهاء

ضریب فهرست بهاء جهت هماهنگ نمودن قیمت های فهرست بهاء در نظر گرفته می شود. مبالغی که در فهرست بهاء درج می شود با استفاده از معیارها و فرضیات ویژه ای محاسبه می شوند. نحوه محاسبه قیمت های هر آیتم در فهرست بهاء بر مبنای تهیه و اجرای آن با کمترین اتلاف و کمترین قیمت و توسط تولید کننده اصلی می باشد. با توجه به اینکه در پروژه های پیمانکاری شرایط خاص و منطقه ی محل اجرا در تعیین قیمت ملاک می باشد، امکان به حداقل رساندن قیمت ها وجود ندارد. به همین دلیل در اکثر اوقات قیمت واقعی اجرای کار با قیمت درج شده در فهرست بهاء تفاوت دارد. هر یک از ضرایب فهرست بهاء، دارای عنوان، مقدار و نوع بوده و نسبت به کارکرد، مصالح پای کار، قیمت کل برآورد و قیمت پیشنهادی اعمال می شود.

• ضریب بالاسری

ضریب بالاسری به جهت هزینه های غیر مستقیمی است که پیمانکار باید بالاجبار پرداخت نماید و امکان اختصاص آیتم خاصی برای آن در فهرست بهاء وجود ندارد. ضریب بالاسری شامل فعالیت های پشتیبانی برای انجام کلیه فعالیت های لیست شده در فهرست بهای پروژه می باشد که نمی توان مقدار مشخصی از هر کدام را به هر فعالیت تخصیص داد و به همین علت این ضریب، به کلیه مقادیر اختصاص داده می شود.

انواع ضریب بالاسری

هزینه های بالاسری به دو دسته هزینه های بالاسری عمومی و هزینه های بالاسری کار تقسیم می شود.

• هزینه های بالاسری عمومی مجموعه هزینه هایی است که نمی توان آن را به پروژه خاصی متعلق دانست و مربوط به هزینه های انجام شده در دفتر مرکزی شرکت پیمانکار می باشد. هزینه های بالاسری عمومی، هزینه های ثابت می باشند که در طول زمان یا حجم کار بدون تغییر باقی می مانند.
• هزینه بالاسری کار به هزینه هایی گفته می شود که مختص به همان پروژه خاص می باشد و بر اساس حجم کار، تغییرات در محدوده یا برنامه زمان بندی و بسیاری از عوامل دیگر تعیین می شوند.

در ضریب بالاسری قرارداد، سود پیمانکار در نظر گرفته نمی شود. ضریب بالاسری برای طرح های عمرانی ۳۰/۱ و برای طرح های غیرعمرانی ۴۳/۱ می باشد.

نکته مهم: طبق بخشنامه شماره ۱۲۳۲۵۷۹/۹۶ مورخ ۳۱/۳/۹۶ چنانچه پیمانکار تمایل به ارائه تخفیف در هزینه بالاسری تا سقف مجاز ۱۰ درصد داشته باشد، موظف به ارائه آنالیز قیمت برای هزینه بالاسری است. در این حالت این ضریب باید در اسناد مناقصه ثبت شود تا در موارد مورد نیاز استفاده گردد. برای مثال در صورتی که ضریب بالاسری پیمان ۳۰/۱ باشد، ۱۰ درصد متعلق به آن برابر ۱۳/۰ شده و ضریب بالاسری تا عدد ۱۷/۱ می تواند کاهش داشته باشد.

• ضریب طبقات

قیمت هایی که در فهرست بها درج می شود برای کار در طبقه مبنا یعنی طبقه همکف و زیر همکف می باشد و برای سایر طبقات اضافه بها تعلق خواهد گرفت. این اضافه بها بابت هزینه حمل مصالح و افت مصالح ناشی از حمل آن به طبقات و سختی اجرای کار می باشد.

• ضریب منطقه ای

قیمت آیتم ها در فهرست بهاء بر اساس مرکز کشور یعنی تهران محاسبه شده است و برای پروژه ای که خارج از شهر تهران می باشد ضریبی تحت عنوان ضریب منطقه اعمال می شود. مقدار ضریب منطقه ای برای هر فهرست بها متفاوت می باشد که بر اساس بخشنامه ۶۹۴۱۶/۹۴ مورخ ۳۰/۴/۹۶ توسط سازمان برنامه و بودجه ابلاغ شده است. ضریب منطقه ای در فهرست بهای سال ۱۳۸۸ حذف گردید اما مجدد در سال ۹۴ ابلاغ شد.

• ضریب صعوبت کار

ضریب صعوبت کار در برخی از پروژه ها بابت سختی عملیات اجرایی در نظر گرفته می شود. نحوه محاسبه ضریب صعوبت اینگونه است که برای مثال عملیات تحکیم دیواره های خاکی که زیر تراز آب های زیرزمینی قرار گرفته است، مشمول ضریب صعوبت کار می باشد و ۱۵ درصد به هزینه عملیات چال زنی، کشش مهار و تزریق اضافه می شود. البته اعمال ضریب صعوبت کار نیازمند تائید از سوی مهندس مشاور می باشد.

• ضریب ارتفاع

در فهرست بهاء، قیمت های پیش بینی شده نسبت به انجام کار تا ارتفاع حداکثر ۵/۳ متر در هر طبقه می باشد و در صورتی که کار، در طبقه ای که ارتفاع آن بیش از ۵/۳ متر است انجام می شود، برای آن ضریب ارتفاع در نظر گرفته می شود. البته در بند ۴ بخش کلیات فهرست بهاء، اعلام شده است که هیچ گونه اضافه بهایی بابت سختی زمین، عمق یا ارتفاع، تعبیه سوراخ، بارگیری، حمل، باراندازی و موارد دیگر که اجرای کار را مشکل نماید قابل پرداخت نمی باشد مگر اینکه در فهرست بها برای آنها بهاء یا اضافه بهایی پیش بینی شده باشد. ضریب ارتفاع تا فهرست بهای سال ۱۳۸۸ قابل استفاده بود و از سال ۸۸ به بعد از فهرست بها حذف گردید.

•  
  

  ضریب تعدیل

ضریب تعدیل ضریبی است که با اعمال آن به کارکرد دوره مربوطه، مبلغ تعدیل قراردادهای پیمانکاری آن دوره به دست می آید. در صورتی که قیمت ها افزایش داشته باشد، ضریب تعدیل نیز تغییر خواهد نمود و ثابت نمی باشد.

• ضریب تجهیز و برچیدن کارگاه

این ضریب مربوط به هزینه‌های تجهیز و برچیدن کارگاه و انتقال تجهیزات به و از محل پروژه است. این شامل هزینه‌های حمل و نقل، نصب تجهیزات و آماده‌سازی سایت می‌شود.

ضریب پیمان چگونه محاسبه می شود؟

همانگونه که گفته شد ضریب پیمان، حاصل تقسیم مبلغ اولیه پیمان به مبلغ برآورد هزینه اجرای کار می باشد. بدین صورت که مبلغی که پیمانکار اعلام می نماید به مبلغ برآورد هزینه اجرای کار که کارفرما پیش از برگزاری مناقصه به دست آورده تقسیم می گردد و حاصل به دست آمده ضریب پیمان می باشد.

برای مثال در صورتی که مبلغ پیشنهادی پیمانکار بیشتر از مبلغ برآورد کارفرما باشد، پیشنهاد پیمانکار افزایش داشته و پلوس می باشد و در صورتی که مبلغ پیشنهادی پیمانکار کمتر از برآورد کارفرما باشد، پیمانکار پیشنهاد تخفیف داشته و مینوس می باشد. در صورتی که مبلغ پیشنهادی پیمانکار با مبلغ برآوردی کارفرما یکسان باشد، اصطلاحا می گویند پیمانکار پیشنهاد نت داشته است.

کارکرد ضریب پیمان در پرداخت صورت وضعیت در قرارداد پیمانکاری نمایان می شود. بدین معنا که پس از ارائه صورت وضعیت از سوی پیمانکار، مهندس مشاور کارکرد ماهانه او را با ملاحظه فهرست بها و اعمال ضریب پیمان با کسر کسورات محاسبه و مبلغ قابل پرداخت را به کارفرما اعلام می نماید.

تاثیر اشتباه در محاسبه ضریب پیمان

ضریب پیشنهادی پیمان به دو دسته ضریب پیشنهادی کلی و جزئی تقسیم می شود. ضریب پیشنهادی کلی همان ضریب حاصل از تقسیم مبلغ پیشنهادی پیمانکار به مبلغ برآورد هزینه اجرای کار گفته می شود.

ضریب پیشنهادی جزئی، ضریبی است که از تقسیم مبلغ پیشنهادی پیمانکار برای هر فصل به مبلغ برآورد شده توسط کارفرما برای همان فصل، به دست می آید. برای محاسبه و صدور صورت وضعیت های موقت و قطعی و تغییر مقادیر پیمان، ضریب پیشنهادی جزء ملاک می باشد. چنانچه کارهای جدیدی به پیمانکار محول شود که در فهرست منضم به پیمان درج شده باشد و برای آن ضریب جزء پیشنهاد شده باشد، ملاک ضریب جزء پیشنهادی خواهد بود. اما در صورتی که کارهای جدید در فهرست منضم به پیمان درج نشده باشد و ضریب جزء نیز پیشنهاد نشده باشد، ملاک محاسبه ضریب کل خواهد بود.

در صورتی که در محاسبه ضریب پیشنهادی جزء اشتباه صورت گیرد قابل اصلاح می باشد و ضریب تصحیح شده ملاک عمل می باشد. اما در صورتی که در ضریب پیشنهادی کل اشتباه صورت گیرد، پیشنهاد مذکور باطل و از لیست پیشنهادها حذف می گردد. این موضوع در دستورالعمل نحوه ارائه پیشنهاد قیمت از سوی پیمانکاران به شماره ۷۶۵۷۴/۱۰۰ مورخ ۱۹/۸/۱۳۷۸ تصریح گردیده است. لذا بر اساس دستورالعمل مذکور در صورت مغایرت مجموع ارقام و کشف این موضوع در هر مرحله ای باعث ابطال پیشنهاد و به تبع آن ابطال قرارداد پیمانکاری خواهد شد.

در نهایت، درک صحیح و استفاده مؤثر از ضرایب پیمان می‌تواند تأثیر بسزایی در موفقیت پروژه‌های عمرانی و ساخت ‌و ساز داشته باشد. این ضرایب به عنوان ابزاری کلیدی در مدیریت هزینه ‌ها و زمان ‌بندی پروژه‌ها عمل می‌کنند و آگاهی از نحوه اعمال آن‌ها می‌تواند به کاهش ریسک‌ های مالی و حقوقی کمک کند. دفتر حقوقی دادپویان حامی با تیمی از وکلای متخصص قراردادهای پیمانکاری، آماده است تا به شما در درک بهتر و صحیح‌تر این مفاهیم یاری رساند. ما با ارائه مشاوره‌های حقوقی دقیق و پیگیری امور قراردادی، به شما کمک می‌کنیم تا پروژه‌ های خود را با اطمینان و موفقیت به انجام برسانید. برای کسب اطلاعات بیشتر و بهره‌مندی از خدمات حرفه‌ای ما، با دفتر حقوقی دادپویان حامی تماس بگیرید و از تخصص و تجربه ما بهره‌مند شوید.