از آنجا که مقوله زمین بعد از اجرای اصلاحات ارضی و انقلاب اسلامی دچار تغییر و تحول شده و از نظر حقوقی تقسیماتی در آن صورت گرفته لازم است به تفکیک و تعریف اراضی پرداخته شود.به طور کلی مطابق اسناد و مدارک موجود و مرتبط با امور اراضی انواع اراضی را می‌توان به شرح زیر تفکیک و تعریف نمود:
اراضی موات
تعریف اراضی موات براساس قانون اصلاحات ارضی، اراضی موات زمین‌های بایری است که ملک اشخاص نمی‌باشد. تعریف اراضی موات براساس قوانین و مقررات واگذاری و احیاء اراضی بعد از پیروزی انقلاب اسلامی: اراضی موات زمین‌هایی است که سابقه احیاء و بهره برداری ندارد و به صورت طبیعی باقی مانده است.
اراضی بایر قانون اصلاحات ارضی
اراضی بایر اراضی است که در آن عملیات زراعی انجام نگرفته باشد و این اراضی قانوناً و عرفاً ملک اشخاص می‌باشد.
جنگل و بیشه طبیعی
به مجتمعی اطلاق می‌شود متشکل از عرصه و هوایی و مرکب از موجودات زنده از منشأ نباتی (درختچه، بوته، نهال، علف، خزه) و حیوانی صرف نظر از درجه تکاملی آن که دست بشر در ایجاد و پرورش آن دخیل نبوده است.
مرتع
زمینی است اعم از کوه و دامنه یا زمین مسطح که در فصل چرا دارای پوششی از نباتات علوفه‌ای خودرو بوده و با توجه به سابقه چرا عرفاً مرتع شناخته شود. اگر مرتع دارای درختان جنگلی خودرو باشد مرتع مشجر نامیده می‌شود. (سابقاً در مقاله اصلاحات مرتبط با اصلاحات ارضی به این مفاهیم پرداخته شده است.)
اراضی جنگلی
به جنگل تکامل نیافته‌ای اطلاق می‌شود که در یکی از اشکال زیر باشد:
تعداد کنده درخت یا نهال یا بوته جنگلی هر هکتار آن جداگانه یا مجموعاً از یکصد اصله تجاوز نماید یا اینکه درختان جنگلی به صورت پراکنده موجود باشد به نحوی که حجم آن در هر هکتار در شمال ایران (از حوزه آستارا تا حوزه گیلداغی) کمتر از پنجاه متر مکعب و در سایر نقاط ایران کمتر از بیست مترمکعب باشد.
اراضی دایر
زمین‌های احیاء شده‌ای که مستمراً مورد بهره‌برداری است.
اراضی آیش
زمین‌های دایری است که به صورت متناوب طبق عرف محل برای دوره معینی بدون کشت بماند. (رجوع شود به مقاله اصلاحات مرتبط با اصلاحات ارضی).
اراضی و املاک خالصه
دهات و اراضی یا املاکی که در طی تاریخ به اسم سلاطین و خوانین و دولت‌ها معروف و مرسوم بوده و در دوران معاصر تحت عنوان اراضی خالصه به این نام باقی مانده و یا به ثبت رسیده است.
اراضی یا املاک موقوفه
اراضی موقوفه اراضی است که به طور دائم از طریق قوانین تشیع به امور خیریه یا نهادهای مذهبی تعلق می‌گیرد که به دو صورت دسته‌بندی می‌شود:
وقف عام: که برای منفعت عام وقف می‌گردد مانند وقف خیریه
وقف خاص: که برای مقاصد خصوصی وقف می‌گردد مانند حق استفاده از زمین وقفی توسط یکی از اعضای فامیل.
اراضی مستحدثه
اراضی است که در نتیجه خشک شدن آب دریاها، دریاچه‌ها و تغییر بستر رودخانه‌ها یا خشک شدن تالاب‌ها ایجاد شده باشد.
اراضی ساحلی
زمین‌هایی هستند که در مجاورت حریم دریا و دریاچه و یا اراضی مستحدثه قرار دارد.
اراضی عمده مالکی یا اراضی مالکین بزرگ
املاکی که قبل از اجرای اصلاحات ارضی (مرحله اول اصلاحات ارضی) بین یک یا چند ده به صورت متغیر بوده و در اختیار مالکان عمده قرار داشت موسوم به عمده مالکی یا اراضی مالکین بزرگ می‌باشد. تا قبل از اجرای اصلاحات ارضی املاک متعلق به مالکان بزرگ ۵۶ درصد کل اراضی کشور را تشکیل می‌داد.
اراضی یا املاک خرده مالکی
خرده مالکی شکل دیگری از مالکیت ارضی در ایران به شمار می‌رود که در آن اراضی دهات و روستا معمولاً به دو یا تعداد بیشتری از مالکان تعلق داشته باشد. در چنین شکلی اراضی ده توسط چندین مالک اداره می‌شود تا قبل از اصلاحات ارضی در این شکل از مالکیت محصول تولید شده پس از پرداخت مالیات به خرده مالک تعلق می‌گرفت.
خرده مالکان در دو گروه قابل توصیف هستند:
خرده مالکین غیر زارع مثل بازاریان، معلمان و صاحبان حرف که اکثراً در شهرها زندگی می‌کردند و املاک خود را به شیوه بزرگ مالکان اداره می‌کردند (از زارع استفاده می‌کردند) املاک اینگونه مالکان مثل بزرگ مالکان در اجرای قوانین و مقررات اصلاحات ارضی بین زارعین تقسیم گردید.
خرده مالکان یا مالکان خودکار که املاک خود را شخصاً زیر کشت می‌بردند املاک اینگونه مالکان از اجرای قوانین اصلاحات ارضی مستثنی گردید.
اراضی اصلاحات ارضی
اراضی که در اجرای قوانین و مقررات اصلاحات ارضی (مرحله اول اصلاحات ارضی، مرحله دوم اصلاحات ارضی، مرحله سوم اصلاحات ارضی) به زارعین صاحب نسق واگذار شده و همچنین واگذار خواهد شد.
اراضی داخل و خارج محدوده براساس قوانین اصلاحات ارضی
اراضی را که تا شعاع ۳۰ کیلومتری شهر قرار دارد اراضی داخل محدوده و اراضی را که بیش از شعاع ۳۰ کیلومتری شهر قرار دارد اراضی خارجی از محدوده شهر می‌گویند.
اراضی یا املاک قبیله‌ای
این شکل از اراضی در میان عشایر دیده می‌شود. از لحاظ اداری این اراضی متعلق به رئیس طایفه و ایل می‌باشد اما اعضای قبیله حق استفاده از اراضی را دارا می‌باشند.
املاک مسلوب‌المتقعه
املاک مالکین و اشخاص که در اجرای قانون اصلاحات ارضی مصوب ۱۹/۱۰/۱۳۴۰ به دلیل بی‌آبی مفرط و سایر دلایل خشک و بی‌حاصل تشخیص داده شد و مشمول تقسیم نگردید موسوم به املاک مسلوب‌المتقعه می‌باشد.
اراضی مصادره‌ای
اراضی امرای لشگری و کشوری و اراضی وابستگان به رژیم سابق می‌باشد که بعد از انقلاب اسلامی توسط دادگاه‌های انقلاب قانوناً مصادره گردید.
اراضی بند «ج»
کلیه اراضی مالکان بزرگ بود که بعد از انقلاب اسلامی ایران به استناد لایحه قانونی اصلاح لایحه قانونی واگذاری و احیاء اراضی در حکومت جمهوری اسلامی ایران مصوب ۱۱/۱۲/۵۸ و ۲۶/۱/۵۹ قرار بود براساس عرف محل به کشاورزان بی زمین و کم زمین واگذار گردد. در این واگذاری‌ها مقرر گردید ۲ تا ۳ برابر عرف محل در اختیار مالک باقی بماند و بقیه به عنوان اراضی مازاد به کشاورزان فاقد زمین واگذار گردد.
ضمناً در لایحه قانونی فوق اراضی مصادره‌ای اراضی بند «ب» و «اراضی موات و مراتع» به عنوان اراضی بند «الف» مصوبه قانونی فوق منظورگردیده‌اند.
اراضی کشت موقت
اراضی بایر و دایر مالکین بزرگ که بعد از پیروزی انقلاب اسلامی تا پایان سال ۱۳۵۹ در مناطق غیر کردنشین و تا پایان سال ۱۳۶۳ در مناطق کردنشین به تصرف روستائیان در آمد و آنان تا پایان سال ۱۳۶۵ به صورت موقت روی اراضی کشت و کار می‌کردند و سپس براساس مصوبه ۸/۸/۶۵ مجلس شورای اسلامی از طریق هیأت‌های هفت نفره واگذاری و احیاء اراضی به آنان به صورت بیع شرط واگذار گردید که مرسوم به اراضی کشت موقت است.
اراضی منابع ملی یا دولتی
اراضی منابع ملی اعم از ثبت شده و ثبت نشده دایر و بایر عبارتست از اراضی موات، جنگل و مرتع و اراضی که به نحوی از انحاء به دولت منتقل شده باشد اعم از طریق اصلاحات ارضی و اراضی خالصه، مجهول‌المالک و غیره و نیز اراضی متعلق به دولت که در اختیار اشخاص حقیقی و حقوقی مؤسسات دولتی قرار داشته و به علت عدم اجرای مفاد قرارداد به دولت برگردانده شده است اراضی منابع ملی نام دارد.
اراضی تعاونی‌های مشاع
کلیه اراضی ملی یا دولتی اعم از موات، بایر، خالصه، دایر و مصادره‌ای که بعد از انقلاب اسلامی براساس لایحه قانونی اصلاح لایحه قانونی واگذاری و احیای اراضی در حکومت جمهوری اسلامی ایران مصوب ۱۱/۱۲/۵۸ و ۲۶/۱/۵۹ به افراد بی‌زمین و کم زمین در قالب تعاونی‌های مشاع واگذار گردیده که مرسوم به اراضی تعاونی‌های مشاع می‌باشد.
اراضی کمیسیون ۳۱ و ۳۲
اراضی که به استناد ماده ۳۱ آئین‌نامه اجرایی لایحه قانونی اصلاح لایحه قانونی واگذاری و احیای اراضی در حکومت جمهوری اسلامی ایران مصوب ۲۶/۱/۵۹ و ۳۱/۲/۵۹ و یا ماده ۲ ضوابط واگذاری اراضی منابع ملی و دولتی برای طرح‌های کشاورزی نظیر دامداری پرورش طیور و آبزیان تأسیسات وابسته به آنها و صنایع تکمیلی و غذایی وابسته به بخش کشاورزی و نیز طرح‌های اقتصادی زراعی و باغبانی به اشخاص واگذار شده یا شود. اراضی که به استناد ماده ۳۲ آئین نامه اجرایی لایحه قانونی اصلاح لایحه قانونی واگذاری و احیای اراضی در حکومت جمهوری اسلامی ایران مصوب ۲۶/۱/۵۹ و ۳۱/۲/۵۹ و یا ماده ۲۱ ضوابط واگذاری اراضی ملی و دولتی برای طرح‌های غیر کشاورزی نظیر طرح‌های صنعتی و خدماتی و…. به اشخاص واگذار شده اراضی کمیسیون ماده ۳۲ یا ماده ۲۱ ضوابط واگذاری منابع ملی و دلوتی برای طرح‌های غیر کشاورزی نام دارد.
