جرائم ارز دیجیتال در ایران: قوانین، پولشویی، کلاهبرداری و سرقت رمزارزها

در سالیان اخیر، با توجه به رشد و توسعه بستر رمز ارزها در سطح جهانی، دید و میل مردم به سوی سرمایه گذاری به سمت ارزهای دیجیتال، ارزهای رمزنگاری شده و یا رمزارزها کشیده شده است. از طرف دیگر ماهیت غیرمتمرکز، ناشناس بودن نسبی تراکنش ‌ها و پیچیدگی ‌های فنی، ارز دیجیتال را به ابزاری ایده‌آل برای مجرمان تبدیل کرده است. از کلاهبرداری‌ های پیچیده و سرقت دارایی ‌های دیجیتال از کیف پول ‌ها گرفته تا استفاده از آن‌ ها برای پولشویی و تأمین مالی فعالیت ‌های غیرقانونی.

جرائم مرتبط با ارز دیجیتال به یکی از بزرگ‌ترین چالش‌های نظام‌های قضایی در سراسر جهان از جمله ایران بدل شده است.

اما سوال اصلی اینجاست: قانون در برابر این جرائم نوین چه موضعی دارد و چه مجازات‌ هایی برای آن در نظر گرفته شده است؟

ارز دیجیتال چیست؟

ارز دیجیتال یک نوع پول دیجیتال یا مجازی است که بر خلاف پول ‌های سنتی (مانند دلار یا ریال) توسط هیچ بانک مرکزی یا دولتی کنترل نمی‌شود. این ارزها بر پایه فناوری‌ ای به نام بلاک ‌چین کار می‌کنند.

قوانین و مقررات رمز ارز در ایران

بیت کوین و به طور کل ارزهای دیجیتال در ایران هنوز به صورت رسمی قانونی نیست اما استفاده از ارز دیجیتال در کشور جرم هم نیست. قوه قضاییه، پیگیری و نظارت بر اجرای قانون را بر عهده دارد و بنابر فرآیند تائید قوانین و مصوبات در مجلس، قوه‌ قضاییه پس از اجرای یک قانون، بر اجرای آن نظارت می‌کند.

طبق ماده ۲ قانون مجازات اسلامی مصوب ۱۳۹۲، هر فعل یا ترک فعل که مطابق قانون قابل مجازات یا مستلزم اقدامات تامینی یا تربیتی باشد جرم محسوب می شود و هیچ امری را نمی توان جرم دانست مگر آن که به موجب قانون برای آن مجازات یا اقدامات تامینی یا تربیتی تعیین شده باشد. بنابراین به دلیل عدم وجود مجازات برای خرید و فروش ارزهای دیجیتال یا نگهداری ارزهای دیجیتال نمی‌توان این اعمال را جرم دانست.

با این وجود، دیگر نهادها مانند پلیس فتای نیروی انتظامی جمهوری اسلامی ایران در قبال کلاهبرداری ‌های این حوزه به عنوان یک فناوری، مسئولیت و اختیاراتی دارند. در صورت بروز هرگونه کلاهبرداری ارز دیجیتال، هک و یا عدم وفای به عهد در فضای ارزهای دیجیتال، یک فرد می‌تواند شکایت رسمی ارائه دهد و دادگاه به آن رسیدگی خواهد کرد.

قانون ارز دیجیتال بانک مرکزی

۳۱ تیرماه ۱۳۹۸، رئیس کمیسیون اقتصادی مجلس از موافقت کمیسیون اقتصادی دولت با به رسمیت شناختن صنعت بیت کوین خبر داد، اما بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران، بارها در اطلاعیه ‌هایی ورود ارزهای دیجیتال به حوزه پرداخت کشور را ممنوع کرده است.

در تاریخ ۱۹ دی ۱۴۰۳، کمیسیون عالی تنظیم مقررات فضای مجازی کشور، با تصویب سند جامع ساماندهی رمزدارایی‌ها، فصلی جدید در قانون‌گذاری حوزه ارزهای دیجیتال و فناوری بلاک ‌چین رقم زد. این سند که برای رفع ابهامات قانونی و تقویت زیرساخت ‌های مالی کشور تهیه شده است، برنامه ‌ای جامع برای توسعه و نظارت بر فعالیت‌های مرتبط با رمزدارایی‌ها ارائه می‌دهد.

مقررات ارزهای دیجیتال در سایر کشورهای دنیا

از جنبه‌های جالب در ارتباط با بازار ارزهای دیجیتال، روان بودن اصطلاحاتی است که برای بخش‌ها و محصولات مختلف آن بکار می‌رود. اصطلاحاتی که برای تعریف آنها بکار می‌رود، در هر کشور متفاوت باشد؛ به عنوان مثال در آرژانتین، تایلند و استرالیا، از آنها با عنوان ارزهای دیجیتال یاد می‌شود؛ در کانادا، چین و تایوان، به آنها کالاهای مجازی می گویند. آلمانی ها آنها را توکن های دیجیتال می نامند و…

یکی از معمول‌ترین رویکردهایی که در کشور ها آن را بررسی میکنند، اخطار آنها مبنی بر دام ‌ها و خطراتی است که در سرمایه‌گذاری ارزهای دیجیتال وجود دارد که این اخطارها بیشتر توسط بانک‌های مرکزی منتشر می‌شوند.

جرم کلاهبرداری ارز دیجیتال

در کشورهایی مانند ایران که اقتصاد ضعیفی دارند، کلاهبرداری از طریق ارز های دیجیتال بسیار بیشتر به چشم می‌خورد. وعده سود های نجومی از تعداد زیادی از مردم ایران را به دام خود کشانده‌اند. همچنین از آنجا که تراکنش‌ های ارزهای دیجیتال ناشناس یا نیمه ‌ناشناس هستند و به ‌سهولت صورت می گیرند، پیگیری قضایی این جرائم بسیار دشوار است.

با داشتن وکیل متخصص کیفری می توان در پرونده های ارز دیجیتال به نتایج خوبی دست یافت.

روش های کلاهبرداری از طریق ارز های دیجیتال

رایج ‌ترین و متداول ترین شکل ‌های کلاهبرداری از طریق ارزهای دیجیتال موارد زیر می باشند که قصد داریم هر یک را بررسی کرده و راه های اجتناب از آن ها را بیان کنیم.

طرح ‌های پانزی، هرمی و شبکه‌ ای:

طرح پانزی(Ponzi)، نوعی کلاهبرداری در سرمایه‌گذاری است که با وعده ی پرداخت بازدهی مشخص به سرمایه ‌گذاران موجود از محل کسب درآمد از طریق سرمایه‌گذاران جدید، افراد را فریب می‌دهد.

اگر بگوییم که طرح‌های پانزی و هرمی بزرگترین بخش از کلاهبرداری‌های این حوزه را به خود اختصاص می‌دهند و پایه اصلی بسیاری از شکل‌های کلاهبرداری همین ترفند پانزی است، حرف گزافی نگفته ایم.

شیوه ی کار این است که شخص کلاهبردار افراد ناآگاه و جاهل را ترغیب می‌کند تا برای سرمایه‌گذاری در یک یا چند پروژه پر سود و پر بازده، پول‌های خود را در اختیار وی قرار دهند، در حالی است پول سرمایه‌گذاران در هیچ‌کجا سرمایه‌گذاری نمی‌شود و فقط با نوعی بازی با پول، از سرمایه افراد جدید، سود افراد قدیمی پرداخت می‌شود تا اعتماد به سیستم جلب شده و افراد بیشتری وارد طرح و پروژه شوند. در نهایت و زمانی که پول کافی برای کلاهبردار جذب و دیگر افراد زیادی به طرح و پروژه وارد نشدند، طرح هم از هم فرو می ‌پاشد و کلاهبردار فرار می‌کند.

استخراج ابری و ربات‌های تلگرامی استخراج

استخراج ارزهای دیجیتال بدون دستگاه ماینر، درآمد میلیونی با استخراج بیت کوین، اجاره دستگاه استخراج و کسب بیت کوین رایگان در ربات تلگرام؛ اگر این عناوین را در تبلیغات دیدید، احتیاط کنید و‌ مراقب باشید.

باید در نظر داشته باشیم که استخراج ارز های دیجیتال فقط و فقط از طریق دستگاه های استخراج مخصوص که به آن ها ماینر گفته می شود، صورت می گیرد و در غیر اینصورت به جز آسیب به قطعات و پردازنده دستگاه رایانه و یا تلفن همراه، نتیجه دیگری حاصل نخواهد داشت.

نکته دیگر اینکه استخراج ارز های دیجیتال در ایران، فقط و فقط با دستگاه هایی که برای آنها مجوز صادر شده و با اخذ جواز از وزارت صنعت، معدن و تجارت صورت می گیرد و در غیر اینصورت مشمول جریمه و مجازات استخراج غیر مجاز رمز ارز های دیجیتال خواهید شد.

صرافی‌ها و کیف پول‌های تقلبی

دنیای ارزهای دیجیتال پر از صرافی‌های متقلبی است که به یک باره به‌ وجود می‌آیند، با وعده ها و جوایز برای دعوت کاربران ادامه می دهند و مجدد به یک باره ناپدید می‌شوند. در مورد استفاده از این صرافی‌ها باید به ‌شدت محتاطانه عمل کنید، چرا که ممکن است ارزهای دیجیتال یا حتی پول نقدتان را به سرقت ببرند. گاهی نیز هنگامی که پولی به حساب خود در صرافی واریز می‌کنید، برخی از این صرافی‌های نامطمئن، کارمزدهای هنگفت می‌گیرند یا برداشت پول را بسیار دشوار می‌کنند.

همچنین ممکن است برای ذخیره و اندوختن ارزهای دیجیتال خود گرفتار یک نرم ‌افزار کیف پول جعلی شوید که از نام یک کیف پول معتبر استفاده می‌کند.

با توجه به اینکه فرآیند های مرتبط با ارز های دیجیتال تا کنون در ایران نه قانونی و نه غیر قانونی شناخته شدند و قانون مدون و صریحی در این حوزه وضع نشده، دقت داشته باشیم که هر صرافی ای از عنوان با مجوز رسمی از بانک مرکزی استفاده می کرد، کلاهبرداری می باشد.

صفحات جعلی و فیشینگ

این نوع از کلاهبرداری نیازمند به توجه و دقت بیشتری هستند. شناسایی حملات فیشینگ (Phishing) یا همان صفحات و پیام‌های جعلی که خود را به‌ عنوان صفحات و پیام‌های معتبر جا می‌زنند، اندکی دشوارتر می باشد. کلاهبرداران، آدرس وب‌ سایتی را به اشتراک می‌گذارند که دقیقاً مشابه وب ‌سایت اصلی یا وب ‌سایت جدیدی است که اطلاعات محرمانه شما را ضبط و سپس از آنها برای هک‌ کردن سایر حساب‌ ها استفاده می‌کند و با صفحه های پرداخت اینترنتی و ذیل عنوان شارژ حساب و یا پنل کاربری این کار را می کنند.

فروش توکن های بی ‌ارزش یا شت کوین ها

ساده‌ترین راه برای کلاهبرداری از طریق ارز های دیجیتال، ایجاد و بازاریابی پروژه‌ای جعلی برای فروش یک ارز دیجیتال (توکن) بی‌ارزش به افراد ناآگاه است. فروش این توکن‌ها مانند این است که یک نفر از کنار رودخانه مقداری خاک بردارد و به مردم شهر دیگری بگوید این خاک خاصیت ضدسرطانی دارد و در آینده بسیار ارزشمند خواهد شد.

به این نوع کلاهبرداری، کلاهبرداری عرضه اولیه کوین و یا ایردراپ هم می‌گویند. عرضه اولیه کوین یکی از اساسی‌ترین روش‌ها برای تأمین سرمایه اولیه کسب‌وکارهای حقوقی از طریق سرمایه‌گذاری جمعی (Crowdfunding) به شمار می‌رود.

کلاهبردارانی که از ایده عرضه‌های اولیه کوین سوء استفاده می‌کنند، یک مقاله معرفی پروژه که اهل فن به آن وایت پیپر (Whitepaper) می گویند می‌نویسند، کمپین بازاریابی در شبکه‌های اجتماعی ایجاد می‌کنند، اطلاعاتی ساختگی در مورد مراحل پروژه پس از عرضه اولیه کوین منتشر می‌کنند و توکن‌های بی‌ارزش خود را می‌فروشند.

در مجموع، با وجود تعدد و کثرت کلاهبرداری ‌ها، طرح ‌ها و مجرمان فعالیت ‌های متقلبانه مختلف در سرتاسر فضای ارزهای دیجیتال، بهترین رویکرد رعایت احتیاط است و اینکه بدون علم و دانش، مثل هر سرمایه گذاری دیگری، وارد آن نشویم.

جرم پولشویی از طریق ارز دیجیتال

جرم پولشویی از طریق ارز دیجیتال اینگونه است که اشخاص پول هایی که منشا سالمی ندارد را دریافت کرده و از محل ماینر یا از دلالان یا صرافانی که پروتکل صحیح و ضوابط قانونی قانونی را رعایت نمی نمایند اقدام به تهیه ارز دیجیتال نموده و این وجوه با یک مرحله جابجایی در شبکه آن تطهیر کرده و هیچ گونه آثاری از منشا غیرقانونی آن باقی نمی ماند و در مواردی به لحاظ ظرفیت احراز هویتی که این گونه ارزهای دیجیتال دارند بدین نحو عمل می کنند که از طریق کشورهای دیگر پول جابجا می کند و پول به صورت رمز ارز از خارج وارد می شود و در ایران تبدیل به پول می گردد و روند شناسایی ایادی ما قبل با مشکل مواجه می گردد.

سرقت رمز ارزها

جرم سرقت رمز ارز در قوانین ایران به صورت یک عنوان مجرمانه مستقل و مشخص تعریف نشده است. یعنی ما در «قانون مجازات اسلامی» یا سایر قوانین، ماده‌ای تحت عنوان “مجازات سرقت ارز دیجیتال” نداریم.

اما این به معنای عدم امکان پیگیری قانونی و مجازات مجرم نیست. بلکه بسته به نحوه وقوع جرم، این عمل تحت عناوین مجرمانه مختلفی قابل تعقیب و مجازات است.

پیامدها و خطرات استفاده از رمز ارزها

در کنار تمام مزایایی که استفاده از ارزهای دیجیتال مانند کارمزد کم، انتقال سریع، غیر قابل تحریم بودن و… دارد، استفاده از این تکنولوژی گل بی خار هم نیست و مضراتی نیز دارد.

به طور مثال، شخص فرستنده و گیرنده، مشخص نیستند و تحت آدرس های کیف پول مجازیشان شناخته می شوند و هویتشان معلوم نیست، ایراد دیگر می توان به امکان بروز جرایم دیگر حین استفاده از رمز ارز ها اشاره کرد.

به طور مثال در صرافی ها، امکان دارد صاحب سایت، با قراردادن صفحات جعلی پرداخت، اقدام به دزدی اطلاعات پرداخت و بانکی شخص بنماید.

نمونه دیگر اینکه به علت عدم معلوم نبودن واریز کننده و دریافت کننده، اشخاص می توانند از آن اقدام به پولشویی و یا استفاده های غیر قانونی و نامشروع نمایند.

اما با همه ی این ها، همانطور که گفته شد، به دلیل عدم جرم انگاری، چیزی تحت عنوان مقررات ارز دیجیتال در کشورمان نداریم و مگر در صورت استفاده هایی که منجر به سایر جرایم مذکور در قانون شود، استفاده و مبادله ی آن، منعی قانونی ندارد.

جرائمی همچون پولشویی با رمز ارز، کلاهبرداری‌ های پیچیده آنلاین و سرقت ارز دیجیتال، چالش‌های جدی برای کاربران، سرمایه‌گذاران و نظام قضایی کشور ایجاد کرده‌اند.

نظام حقوقی ایران با تطبیق جرائم رخ داده بر عناوین مجرمانه‌ای مانند کلاهبرداری رایانه‌ای، سرقت رایانه‌ای و خیانت در امانت، راه را برای پیگیری قضایی باز گذاشته است. با این حال، ماهیت فرامرزی، پیچیدگی فنی و ناشناس بودن نسبی فعالان این حوزه، اثبات جرم و رد مال (بازگرداندن دارایی) را به یک فرآیند تخصصی و دشوار تبدیل کرده است.

دفتر حقوقی دادپویان حامی با تکیه بر تیمی از وکلای متخصص در حوزه جرایم سایبری و پرونده‌های رمز ارزی، به طور ویژه بر روی چالش‌های حقوقی این حوزه تمرکز دارد.

برای دریافت مشاوره حقوقی تخصصی در زمینه ارزهای دیجیتال می توانید با وکلای ما در دفتر حقوقی دادپویان حامی تماس بگیرید.