قراردادهای بازیگران سینما یا قراردادهای سینمایی در حرفه فیلم سازی ممکن است تحت عنوان عقود معین و یا ماده ۱۰ قانون مدنی قرار گیرند ، در هر صورت قواعد عمومی قراردادها بر قرارداد های سینمایی نیز حاکم است.
قرارداد ساخت فیلم سینمایی
بسیاری از فیلم های سینمایی، براساس قراردادی تحت عنوان (قرارداد ساخت فیلم سینمایی) میان سرمایه گذار و تهیه کننده غیرمستقل ساخته می شوند.
به موجب این قرارداد، سرمایه گذار به عنوان تهیه کننده فیلم، ساخت فیلم سینمایی مشخص را به یک تهیه کننده واگذار می کند و تمام هزینه های آن را تأمین می کند. در مقابل، تهیه کننده فیلم نیز متعهد می شود نسخه نهایی فیلم را طبق شرایط قرارداد، تهیه کند و به تولیدکننده تحویل دهد.
ویژگی سرمایه گذاری در صنعت تولید فیلم، ریسک بالای آن است زیرا محصول در این صنعت، یک اثر هنری است و اثر هنری هم برخلاف محصولات در سایر صنایع، چیزی نیست که از ابتدا بتوان کیفیت آن را اندازه گیری و محاسبه کرد لذا قراردادهای دقیق و جامع می تواند ریسک بالای سرمایه گذاری در صنعت فیلم سازی را به حداقل برساند و دست کم اختلافات قراردادی بر احتمال وقوع حوادث قهری در جریان ساخت فیلم، اضافه نشود.
ماهیت قرارداد
قرارداد ساخت فیلم سینمایی را که به موجب آن شرکت تولید کننده فیلم، تهیه کننده ای را به خدمت می گیرد تا تهیه فیلم سینمایی مشخصی را به او واگذار کند، می توان در شمار قراردادهای (سفارش اثر) آورد.
قراردادهای سفارش اثر قراردادی است که بین سفارش دهنده و گیرنده ی سفارش منعقد می شود و به موجب آن سفارش گیرنده متعهد می شود که در قبال دریافت مبالغ مشخص یا به طور مجانی، اثری با شرایط و ویژگی های خاصی را در مدتی معلوم خلق نماید و خلق این اثر متعلق به سفارش دهنده باشد.
ماهیت حقوقی قراردادهای سفارشی اثر را علی رغم شباهت فراوان با اجاره اشخاص، جزء قراردادهای نامعین موضوع ماده ۱۰ قانون مدنی دانسته اند.
جایگاه قرارداد
مسئله دیگری که بررسی آن لازم است، جایگاه قرارداد ساخت فیلم سینمایی در حقوق کار است به عبارت دیگر آیا قرارداد میان تولیدکننده و تهیه کننده، قرارداد کار است؟
در پاسخ باید گفت از آنجا که تهیه کننده در جریان ساخت فیلم، علاوه بر استقلال نسبی کاری، استقلال اداری هم دارد، در نتیجه تهیه کننده هر چند اجیر است ولی کارگر محسوب نمی شود. بنابراین قرارداد میان تهیه کننده و تولیدکننده، قرارداد کار نیست.
تراضی طرفین
قرارداد ساخت فیلم سینمایی از حیت قصد و رضای طرفین برای صحت انعقاد عقد، مشمول قواعد عمومی است و حکم یا مصداق خاصی در آن ملاحظه نمی شود و این نوع قرارداد یک عقد رضایی است و با ایجاب و قبول منعقد می شود، انعقاد قرارداد بازیگری از حیث قصد و رضا و اعلام اراده و عیوب اراده تابع قواعد عمومی است و حکم یا مصداق خاصی ملاحظه نمی شود.
فقط نکته قابل ذکر این است که در قراردادهای بازیگری در تمام موارد، شخصیت بازیگر و در برخی موارد، شخصیت تهیه کننده علت عمده عقد است و اشتباه در شخصیت طرف، موجب بطلان قرارداد است (ماده ۲۰۱ قانون مدنی)
اهلیت طرفین
اهلیت طرفین در قرارداد ساخت فیلم، تابع قواعد عمومی است و حکم یا مصداق خاصی ملاحظه نمی شود با وجود این در خصوص اهلیت هر یک از طرفین ذکر چند نکته لازم است.
اهلیت تهیه کننده
اهلیت استیفاء و اهلیت تمتع تهیه کننده تابع قواعد عمومی اهلیت است با وجود این داشتن پروانه تهیه کنندگی از جهت اهلیت تمتع ویژه برای انعقاد قرارداد می تواند محل بحث باشد. برخلاف مواردی مانند پروانه وکالت دادگستری، پروانه تهیه کنندگی شرط ویژه ای برای اهلیت تمتع تهیه کنندگی نمی باشد و در نتیجه اقدام به تهیه فیلم و انعقاد قرارداد با عوامل هنری مدنی ، در صورت نداشتن مجوز تهیه کنندگی صرفاً ضمانت اجرای اداری دارد نه مدنی
اهلیت بازیگر
اهلیت تمتع به معنای قابلیت بهره مند شدن از حقوق است و شرط عمومی داشتن اهلیت تمتع، انسان بودن است (ماده ۹۵۶ قانون مدنی) در مورد بازیگرانی که به موجب حکم دادگاه جزایی براساس مواد ۱۹ و ۹۲ مکرر قانون مجازات اسلامی، ممنوع الفعالیت از حرفه بازیگری شده اند، قرارداد به دلیل فقدان اهلیت تمتع بازیگر باطل است. اما اگر بازیگر ممنوع التصویر باشد اعم از این که به موجب حکم دادگاه کیفری یا دستور نهادهای دولتی صدا و سیما و وزارت ارشاد باشد. حق تمتع بازیگر برای فعالیت بازیگری و قراردادهای آن نیست.
در مورد اهلیت بازیگران خردسال از آنجا که برخلاف کشورهای دارای صنعت سینمای پیشرفته، مقررات خاصی وجود ندارد باید به همان قواعد اهلیت صغیر در قانون مدنی مراجعه کرد به این ترتیب که ولی بازیگر خردسال قرارداد بازیگر را از جانب او با تهیه کننده منعقد می کند.
در مورد بازیگر بدل کار، چنانچه نابالغ و غیررشید باشد، قرارداد به دلیل احتمال ضرر به جسم کودک اگر چه از جانب ولی بازیگر منعقد شده باشد، مطلقاً باطل است.
موضوع قرارداد
طبق ماده ۲۱۴ قانون مدنی، مورد معامله باید مال یا عملی باشد که هر یک از متعاملین تعهد تسلیم یا ایفای آن را می کنند. پس بنابراین مورد معامله از جانب هر یک از طرفین قرارداد، قابل تصور است. قرارداد ساخت فیلم از آنجا که یک قرارداد معاوضی است دارای دو موضوع است: عوض و معوض
موضوع قرارداد نسبت به تهیه کننده(معوض)
در قرارداد ساخت فیلم موضوع قرارداد عبارتست از : تعهد به ساخت (تهیه) نسخه نهایی فیلم سینمایی با اسم موقت…………….طبق فیلم نامه ی منظم به قرارداد
در قرارداد ساخت فیلم سینمایی از آنجا که موضوع قرارداد عین معین نیست. فیلم متعلق تعهد موضوع قرارداد، باید از حیث جنس و مقدار و وصف، معلوم باشد و در قرارداد هم ذکر شود.
فیلم ممکن است دادرای وصف سینمایی، تلوزیونی و… باشد فیلم سینمایی نیز باید کوتاه یا بلند هستند ولی ذکر وصف کوتاه یا بلند بودن فیلم سینمایی ضروری نیست. ذکر اسم فیلم نیز ضروری نیست چون اسم فیلم، تأثیری در معلوم کردن مشخصات فیلم ندارد. ژانر و محتوای فیلم با توجه به فیلم نامه منضم به قرارداد معلوم است و در فرضی که فیلم نامه در زمان قرارداد خریداری نشده باشد محتوای فیلم باید تشریح شود.
مقدور بودن تعهد موضوع قرارداد، یکی دیگر از شرایط عمومی مورد معامله در عقد عهدی می باشد که مشابه شرط مقدور التسلیم بون در عقود تملیکی است در قرارداد ساخت فیلم، بدیهی است که ساخت فیلم موضوع تعهد تهیه کننده با توجه به نسبت بودجه و مهلت ساخت فیلم با فیلم نامه ی منضم به قرارداد، باید مقدور باشد و در این مورد بحثی نیست.
مشروعیت موضوع قرارداد ساخت فیلم سینمایی از چهر جهت بررسی می شود:
الف) مشروعیت فیلم از حیث امور غیراخلاقی
ب) مشروعیت فیلم از حیث جرائم سیاسی و عمدی
ج) مشروعیت فیلم از حیث مضامین ممنوع در آئین نامه نظارت بر نمایش فیلم و اسلاید و ویدئو و صدور پروانه نمایش آن ها
د) مشروعیت فیلم از حیث عدم تحصیل پروانه ساخت و یا عدم صدور پروانه نمایش
موضوع قرارداد نسبت به سرمایه گذاری(عوض)
در قرارداد ساخت فیلم، سرمایه گذار (تولیدکننده) متعهد است هزینه های فیلم از جمله دستمزد تهیه کننده را بپردازد عوض قرارداد نیز همچون معوض باید شرایط عمومی ناظر بر (مورد معامله) را داشته باشد نظیر مشروع بودن، معلوم و معین بودن، مقدور التسلیم بودن و…
در قرارداد ساخت فیلم، در ستون عوض قرارداد، مبلغ مشخصی درج می شود مثلاً ۲۰ میلیون تومان این مبلغ شامل هزینه های فیلم از جمله دستمزد تهیه کننده است بنابراین دستمزد تهیه کننده جداگانه در قرارداد ذکر نمی شود و جزء هزینه های فیلم لحاظ می شود.
موضوع قرارداد نسبت به بازیگر(معوض)
موضوع قرارداد بازیگر، از دسته تعهد به انجام کار و متعلق این تعهد، بازی در نقش خاصی از فیلم نامه است برای صحت قرارداد بازیگری، موضوع قرارداد باید شرایط عمومی ناظر بر مورد معامله را داشته باشد.
بهترین ملاک برای تعیین موضوع قرارداد بازیگران (امر معین) است و آن عبارتست از :
«بازی در فیلم سینمایی فلان در نقش فلان طبق فیلم نامه منضم به قرارداد»
موضوع قرارداد نسبت به تهیه کننده (عوض)
در مقابل تعهد بازیگر برای بازی در نقش مورد نظر(معوض)، تهیه کننده متعهد است اجرت بازیگر(عوض) را پرداخت نماید.
بدیهی است عوض قرارداد نیز همچون معوض باید شرایط عمومی مورد معامله را داشته باشد.
متداولترین حالت تعیین دستمزد بازیگران حصه معین است مثلآً ۵ میلیون تومان حصه معین در برابر امر معین قرارداد مقدار دستمزد بازیگر بستگی به اهمیت نقش و شهرت بازیگر دارد. مرسوم ترین روش پرداخت دستمزد حصه معین، پرداخت آن در چند قسط است در عرف حرفه فیلم سازی معمولآً این اقساط براساس زمان های حین قرارداد- شروع فیلم برداری- پایان فیلم برداری- تکمیل نسخه نهایی فیلم و… می تواند به صورت شرط ضمن عقد مشخص شود.
آثار قرارداد
قرارداد ساخت فیلم، یک قرارداد عهد و تعاهدی است . موضوع آن، تعهد به انجام کار(ساخت فیلم) است از نتیجه مهم ترین اثر قرارداد، ایجاد تعهد برای تهیه کننده و سرمایه گذار است پس اثر عهدی قرارداد، مقتضات ذات عقد است و به محض انعقاد، تأثیر می کند.
تعهدات بازیگر
مهم ترین تعهد بازیگر، انجام کار موضوع قرارداد است به این معنی که بازیگر باید نقش مورد نظر در فیلم را بازی کند. تعهد بازیگر برای بازی جلوی دوربین، تعهدی است که قائم به شخص بازیگر است به عبارت بهتر مباشرت، قید تعهد است و نیازی به شرط مباشرت نیست. تعهد بازیگر از حیث بازی تمام سکانس ها و صحنه ها تا خلق نسخه نهایی فیلم به طوری که در مدت هر برداشت از بازیگر مطلوب کارگردان باشد تعهد به نتیجه است. تعهد بازیگر تعهد هنری است ویژگی تعهد هنری این است که با شرایط روحی و روانی و ذهنی تعهد ارتباط مستقیم دراد. بنابراین مصادیق قوه قاهره در تعهد است هنری با تعهدات غیرهنری تفاوت دارد.
تعهدات تهیه کننده
تعهدات تهیه کننده عبارت است از:
۱- پرداخت دستمزد بازیگر
۲- نمایش فیلم (بهره برداری از اثر)
۳- رعایت مقررات و ضوابط قانون کار و آئین نامه های مربوطه
۴- رعایت حقوق معنوی بازیگران به صورت ذکر اسامی آنها در تیتراژ ابتدایی یا انتهایی فیلم به ترتیب توافق شده در قرارداد
۵- تهیه فیلم
۶- ساخت فیلم مطابق با فیلم نامه
۷- استخدام عوامل هنری و فنی
۸- تحویل فیلم
۹- اصالت اثر
تعهد تهیه کننده نسبت به تهیه فیلم و تحویل آن، تعهد به نتیجه است به این معنی که تهیه کننده باید نسخه نهایی فیلم را طبق شرایط قرارداد، تهیه کند و به تولید کننده تحویل دهد. در غیر اینصورت تهیه کننده مسئولیت قراردادی دارد.
تعهدات سرمایه گذار
مهم ترین تعهد تهیه کننده سرمایه گذار در مقابل تهیه کننده این است که هزینه های ساخت فیلم که به میزان مبلغ مشخصی به عنوان عوض در قرارداد ذکر شده را طبق شرایط قرارداد به تهیه کننده پرداخت نماید.
انحلال قرارداد
انحلال قرارداد ساخت فیلم اعم از اینکه به سبب بطلان یافته یا فسخ یا انفساخ یا تفاسخ باشد تابع قواعد عمومی قراردادهاست.
فسخ قرارداد
قرارداد ساخت فیلم سینمایی همچون سایر قراردادها ممکن است به علت تحقق هر یک از خیارات قانون مدنی در معرض دعوای فسخ قرار بگیرد.
عدم امکان بازی یکی از بازگیران اصلی فیلم در مقطع پیش تولید
در قرارداد ساخت فیلم، معمولاً شرطی که به موجب آن تهیه کننده متعهد باشد هزینه خاصی را به عنوان بازیگر نقش اول یا دوم فیلم استخدام کند ملاحظه نمی شود لکن در جلسات قبل از قرارداد با سرمایه گذار در مورد این که چه هنرپیشه ای قرار است نقش اول فیلم را بازی کند رایزنی می شود حال اگر در مقطع پیش تولید فیلم یعنی زمان استخدام و انعقاد قرارداد با بازیگران استخدام بازیگری که موافقت اولیه او برای بازی در نقش اول فیلم، جلب شده بود، به هر دلیل فراهم نشود سرمایه گذار می تواند با خیار تخلف از شرط فعل بنایی قرارداد با تهیه کننده را فسخ کند.
عدم امکان تحصیل پروانه نمایش برای فیلم
پروانه نمایش جزء توابع فیلم محسوب می شود چرا که فیلم بدون پروانه نمایش قابل استفاده نیست در نتیجه چنانچه عدم تحصیل پروانه نمایش فیلم بخاطر و تقصیر تهیه کننده در رعایت نکردن ضوابطو خط قرمزهای وزارت ارشاد باشد فیلم ساخته شده به تولید کننده تسلیم نشده است و لذا تولیدکننده با خیار تعذر تسلیم، حق فسخ قرارداد را دارد.
انفساخ قرارداد بازیگری
قرارداد ساخت فیلم سینمایی همچون سایر قراردادها ممکن است در معرض دعوی بطلان قرار گیرد و بطلان قرارداد می تواند به هر سببی از اسباب بطلان همچون عیوب اراده، مجهول بودن معامله، عدم اهلیت و… تحقق یابد.
دو مصداق سینمایی بطلان قرارداد ساخت فیلم عبارتند از :
الف) عدم امکان بازی یکی از بازیگران اصلی فیلم در مقطع فیلم برداری
ب) تعهد مطلق به تأمین هزینه های فیلم
جهت جلوگیری از وقوع برخی مشکلات در نتیجه قراردادهای ساخت فیلم و بازیگری دفتر حقوقی بین المللی دادپویان حامی با بهره گیری از وکلای متخصص در زمینه امور قراردادها آمادگی ارائه مشاوره و تنظیم قراردادهای ساخت فیلم و بازیگری را دارد.