دیوان عدالت اداری به عنوان عالی ترین مرجع اداری ، صلاحیت آن را دارد تا ضمن نظارت بر ارگان های دولتی و واحدهای مذکور در قانون تشکیلات و آئین دادرسی دیوان عدالت اداری به شکایات مردم و اشخاص حقوقی خصوصی راجع به مصوبات ، آئین نامه ها و مقرراتی که برخلاف شرع یا قانون تصویب شده اند رسیدگی نماید.

کدام یک مصوبات ، آئین نامه ها و مقررات قابل ابطال در دیوان عدالت اداری می باشند؟

باتوجه به گسترده بودن نظام اداری ایران ، مراجع و نهادهای مختلفی اقدام به تنظیم مقررات در راستای انجام وظایف خود می نمایند. صلاحیت دیوان عدالت اداری نیز در رسیدگی به قانونی بودن این مقررات عام می باشد اما باید به ۲ نکته ذیل توجه نمود.

-مقرراتی که درخواست ابطان آن می شود باید در قالب مصوبه ، آئین نامه یا مقررات عام به تصویب رسیده باشد. تصمیمات جزئی نظیر ابلاغیه های درون سازمانی یا مواردی که به حقوق اشخاص لطمه ای وارد نمی کنند قابل ابطال در دیوان عدالت اداری نیست.

-مصوبه ، آئین نامه و مقررات مورد شکایت نمی تواند از موارد ذیل باشد :

۱- آئین نامه ها ، بخشنامه ها و تصمیمات رئیس قوه قضائیه

۲- مصوبات و تصمیمات شورای نگهبان

۳- مصوبات و تصمیمات مجمع تشخیص مصلحت نظام

۴- مصوبات و تصمیمات مجلس خبرگان

۵- مصوبات و تصمیمات شورای عالی امنیت ملی

۶- مصوبات شورای عالی انقلاب فرهنگی

۷- مصوبات شورای عالی فضای مجازی

درصورتی که شکایت از مصوبات فوق در دیوان عدالت اداری طرح شود قابل رسیدگی نمی باشد. در همین راستا شکایت از مصوبه رئیس قوه قضائیه در شعبه ۳ دادگاه تجدیدنظر استان تهران وارد تشخیص داده و به محاکم عمومی ارجاع شده است نه به دیوان عدالت اداری.

چه اشخاصی می توانند ابطال مصوبات ، آئین نامه ها و مقررات را از دیوان عدالت اداری بخواهند؟

الف- هرشخص حقیقی و حقوقی خصوصی :

برخلاف شکایت از آراء و تصمیمات نهادها و کمیسیون های دولتی که برای شکایت از آنها حضور شخصی که از رأی یا تصمیم متضرر شده ، نیاز است. درخصوص ابطال مصوبات ، آئین نامه ها و مقررات خلاف قانون هرشخصی می تواند دادخواست خود را به طرفیت مرجع تصویب کننده طرح کند.

نکته : اشخاص حقوق عمومی نظیر شرکت های دولتی ، ادارات دولتی و …. نمی توانند مستقیماً ابطال مصوبه ای را از دیوان عدالت اداری بخواهند.

ب- رئیس قوه قضائیه و رئیس دیوان عدالت اداری :

 در این فرض بدون نیاز به ثبت دادخواست موضوع مستقیماً در دیوان عدالت اداری رسیدگی می شود.

ج-فقهای شورای نگهبان :

در این صورت که فقهای شورای نگهبان رأساً مغایرت شرعی مصوبه ای را به رئیس دیوان اعلام می کنند. دیوان عدالت اداری مطابق نظر فقها نسبت به ابطال مصوبه اقدام می کنند.

نحوه طرح دادخواست ابطال مصوبات ، آئین نامه ها و مقررات در دیوان عدالت اداری

دادخواست به طرفیت مرجعی که مصوبه ، آئین  نامه یا مقررات غیرقانونی را تصویب کرده است ثبت می شود. درکنار رعایت قواعد طرح شکایت در دیوان عدالت اداری ، دادخواست ضرورتاً باید شامل موارد زیر باشد :

الف- مشخصات و اقامتگاه دادخواست دهنده

ب- مشخصات مصوبه مورد اعتراض

ج- حکم شرعی یا مواد قانونی که ادعای مغایرت مصوبه با آن شده

د- دلایل و جهات اعتراض از حیث مغایرت مصوبه با شرع یا قانون اساسی یا خروج از اختیارات مرجع تصویب کننده

ه- امضا یا اثر انگشت دادخواست دهنده

به دادخواست ابطال مصوبات ، آئین نامه ها و مقررات در هیئت عمومی دیوان عدالت اداری رسیدگی می شود.

دادخواست ابطال مصوبات ، آئین نامه ها و مقررات در چه مواردی رد می شود؟

دادخواست ممکن است به یکی از دلایل زیر رد شود :

-استرداد دادخواست از سوی متقاضی :

متقاضی می تواند قبل از صدور نظریه شورا نگهبان مبنی بر مغایرت مصوبه با شرع دادخواست خود را استرداد کند. در این صورت رئیس دیوان عدالت اداری قرار رد دادخواست صادر می کند. استرداد دادخواست پس از احراز غیرشرعی بودن مصوبه یا آئین نامه توسط شورای نگهبان مسموع نیست.

آخر دادخواست قبل از صدور نظریه شورای نگهبان مسترد شود اما رئیس دیوان مصوبه را خلاف شرع یا قانون تشخیص دهد ، قرار رد دادخواست صادر نمی کند بلکه از هیئت عمومی درخواست رسیدگی می کند.

-وجود رأی قبلی دیوان درمورد مصوبه مورد شکایت :

آرایی که از هیئت عمومی دیوان عدالت اداری صادر می شود ، پس از ابلاغ رأی به مرجع طرف شکایت یا انتشار در روزنامه رسمی ، علاوه بر مرجع طرف شکایت از طرف مراجع و مقامات مسئول دستگاه های اجرایی ، شهرداری ها و موسسات عمومی غیردولتی هم لازم الاجرا می باشد. اگر مراجع و مقامات مذکور مصوبه جدیدی تحت هر عنوانی مغایر با مفاد رأی هیئت عمومی دیوان تصویب کنند ، به جای رسیدگی مجدد به درخواست رئیس دیوان عدالت اداری موضوع به صورت خارج از نوبت و فقط با دعوت از نماینده مرجع صدور مصوبه جدید در هیئت صادر کننده ، به رأی قبلی رسیدگی می کند و مصوبه جدید از تاریخ تصویب ابطال می شود.

-موضوع شکایت مشمول عنوان مصوبه ، آئین نامه و مقررات نباشد :

اگر به نظر رئیس دیوان عدالت اداری رسیدگی در صلاحیت هیئت عمومی دیوان نباشد ، پرونده به یکی از شعب دیوان ارجاع می شود و شعبه مکلف به رسیدگی است.

-رد شکایت بنابر نظر هیئت های تخصصی :

موضوعات در صلاحیت رسیدگی هیئت عمومی ابتدا به هیئت های تخصصی مرکب از ۱۵ نفر از قضات دیوان ارجاع می شود. اگر نظر سه چهارم اعضا هیئت تخصصی بر رد شکایت باشد ، موضوع در هیئت عمومی مطرح نمی شود. قرار رد شکایت در این فرض قابل اعتراض است اما متقاضی حق اعتراض ندارد بلکه رئیس دیوان یا ۱۰ نفز از قضات دیوان عدالت اداری می توانند ظرف ۲۰ روز اعتراض نمایند. در این صورت موضوع در هیئت عمومی بررسی می شود.

نکته : درصورتی که مصوبه مورد اعتراض صرفاً از حیث مغایرت با شرع مورد شکایت قرار گرفته باشد ، پرونده بدون آنکه در هیئت های تخصصی بررسی شود ، با وصول پاسخ طرف شکایت به شورای نگهبان ارسال می شود. نظر فقهای شورای نگهبان برای هیئت عمومی و هیئت های تخصصی لازم الاتباع است. درصورت تشخیص مغایرت با شرع می بایست بلافاصله نسبت به اعلام بطلان مصوبه اقدام نماید.

اثر ابطال مصوبات ، آئین نامه ها و مثررات از چه زمانی است؟

مصوبات ، آئین نامه ها و مقررات از ۳ جهت قابل ابطال در دیوان عدالت اداری می باشد :

۱-مغایرت با قانون

۲-عدم صلاحیت مرجع صادر کننده یا سوء استفاده از اختیارات

۳-مغایرت با شرع

درمواردی که مصوبه به لحاظ مغایرت با قانون یا عدم صلاحیت مرجع صادرکننده ابطال می گردد ، اصل بر این است که اثر ابطال از زمان صدور رأی هیئت عمومی است. مگر آنکه هیئت عمومی برای جلوگیری از تضییع حقوق اشخاص در رأیی که صادر می کند اثر آن را به زمان تصویب مصوبه مترتب نماید. درمواردی که مصوبه به دلیل مغایرت با شرع ابطال می گردد اثر آن از زمان تصویب مترتب است.

متقاضی می تواند در زمان تنظیم دادخواست از هیئت عمومی دیوان تقاضا کند که ضمن صدور رأی ، مفاد ماده ۱۳ قانون تشکیلات و آئین دادرسی دیوان عدالت اداری مبنی بر تسری رأی ابطال به زمان تصویب مصوبه اعمال نماید.

نمونه مراجعی که می توان ابطال مصوبات ، آئین نامه ها و مقررات تدوین شده آن را از دیوان عدالت اداری درخواست نمود

۱- شوراهای اسلامی شهر و روستا

۲- وزارتخانه ها

۳- سازمان تأمین اجتماعی

۴- شوراهای آموزشی تخصصی

۵- استانداری ها

۶- هیئت امنا دانشگاه ها

۷- هیئت وزیران

۸- فرمانداری ها

۹-آموزش و پرورش

۱۰- بخشنامه های گمرکی

۱۱- سازمان سنجش

۱۲- شهرداری ها

۱۳ – دانشگاه ها

اشتراک گذاری: