ابطال مصوبات اداری یکی از مواردی است که در دیوان عدالت اداری مطرح می شود. برای ابطال مصوبات یا آئین نامه های دولتی، صرف ادعای خلاف قانون بودن کافی نیست بلکه متقاضی باید با مستند سازی و ارائه ادله منطبق با موازین حقوقی، دیوان را به این نتیجه برساند که مقرره موضوع اعتراض، از حیث شکلی یا ماهوی دارای ایراد می باشد.
در ادامه مصوبات قابل ابطال و نحوه ارائه دادخواست در دیوان را به طور کامل توضیح دهیم. برای کسب اطلاعات بیشتر با ما همراه باشید.
تفاوت آئین نامه ها، بخشنامه ها و مصوبات
به تمامی آئین نامه ها، بخشنامه ها، دستورالعمل ها و شیونامه ها و غیره عنوان مصوبات اداری اطلاق می شود اما این عناوین از حیث مرجع تصویب و آثار حقوقی با یکدیگر تفاوت های اساسی دارند. که به شرح ذیل در خصوص هریک توضیح خواهیم داد:
آئین نامه ها
آئین نامه ها به طور معمول در هیات وزیران یا کمیسیون های خاص که از چند وزیر تشکیل می گردد، تصویب می شود. آئین نامه ها معمولا عام الشمول بوده و بر اشخاص، سازمان ها و حتی برخی دستگاه های دولتی تحمیل می شود و عدم رعایت آن واجد ضمانت اجرای قانونی می باشد.
بخشنامه ها
صدور بخشنامه در صلاحیت وزیر یا مقام عالی سازمان بوده و هدف آن هماهنگ شازی رویه های درونی دستگاه، یا اعلام دستورات اجرایی برای اجرای درست قوانین و آئین نامه های مصوب است.
بخشنامه برای مخاطبان اداری لازم الاجرا است اما در صورت مغایرت با قانون یا اصول شرعی، می توان ابطال آن را از دیوان عدالت اداری درخواست نمود.
تصویب نامه
تصویب نامه یکی از انواع مصوبات دولتی است که در هیات وزیران یا شورای عالی اداری با حضور مقام های عالی اجرایی تصویب و ابلاغ می شود. تصویب نامه باید بر پایه اختیار قانونی دولت باشد و در حدود قانون صادر شود در غیر اینصورت موجبات ابطال آن فراهم می گردد.
مصوبات غیر قابل ابطال در دیوان عدالت اداری
باتوجه به گسترده بودن نظام اداری ایران، مراجع و نهادهای مختلفی اقدام به تنظیم مقررات در راستای انجام وظایف خود می نمایند. صلاحیت دیوان عدالت اداری نیز در رسیدگی به قانونی بودن این مقررات عام می باشد اما باید به ۲ نکته ذیل توجه نمود.
- مقرراتی که درخواست ابطان آن می شود باید در قالب مصوبه، آئین نامه یا مقررات عام به تصویب رسیده باشد. تصمیمات جزئی نظیر ابلاغیه های درون سازمانی یا مواردی که به حقوق اشخاص لطمه ای وارد نمی کنند قابل ابطال در دیوان عدالت اداری نیست.
- مصوبه، آئین نامه و مقررات مورد شکایت نمی تواند از موارد ذیل باشد:
- آئین نامه ها، بخشنامه ها و تصمیمات رئیس قوه قضائیه
- مصوبات و تصمیمات شورای نگهبان
- مصوبات و تصمیمات مجمع تشخیص مصلحت نظام
- مصوبات و تصمیمات مجلس خبرگان
- مصوبات و تصمیمات شورای عالی امنیت ملی
- مصوبات شورای عالی انقلاب فرهنگی
- مصوبات شورای عالی فضای مجازی
با توجه به تخصصی بودن اینگونه موضوعات و برای جلوگیری از صرف وقت و هزینه بیهوده بهتر است قبل از هر گونه اقدامی برای ابطال مصوبات با وکیل متخصص دیوان عدالت اداری مشورت های لازم را داشته باشید.
چه اشخاصی می توانند ابطال مصوبات، آئین نامه ها و مقررات را از دیوان عدالت اداری بخواهند؟
الف- هرشخص حقیقی و حقوقی خصوصی:
برخلاف شکایت از آراء و تصمیمات نهادها و کمیسیون های دولتی که برای شکایت از آنها حضور شخصی که از رأی یا تصمیم متضرر شده، نیاز است، درخصوص ابطال مصوبات، آئین نامه ها و مقررات خلاف قانون هرشخصی می تواند دادخواست خود را به طرفیت مرجع تصویب کننده طرح کند.
نکته: اشخاص حقوق عمومی نظیر شرکت های دولتی، ادارات دولتی و …. نمی توانند مستقیماً ابطال مصوبه ای را از دیوان عدالت اداری بخواهند.
ب- رئیس قوه قضائیه و رئیس دیوان عدالت اداری:
در این فرض بدون نیاز به ثبت دادخواست موضوع مستقیماً در دیوان عدالت اداری رسیدگی می شود.
ج-فقهای شورای نگهبان:
در این صورت که فقهای شورای نگهبان رأساً مغایرت شرعی مصوبه ای را به رئیس دیوان اعلام می کنند. دیوان عدالت اداری مطابق نظر فقها نسبت به ابطال مصوبه اقدام می کنند.
شرایط لازم برای ابطال مصوبات در دیوان عدالت اداری
برای اینکه بتوان مصوبات اداری را باطل نمود نیازمند وجود هر یک از شرایط ذیل می باشد:
- صدور مصوبه از سوی مقام یا مرجع دولتی
- قابلیت انطباق مصوبه بر جمعی از مخاطبان
- وجود شبهه مغایرت با قانون یا شرع
- مخالف بودن یا در معرض تضییع حقوق قرار دادن اشخاص
- مصوبات نباید در صلاحیت اختصاصی سایر مراجع باشد.
نحوه طرح دعوای ابطال مصوبات، آئین نامه ها و مقررات در دیوان عدالت اداری
طرح دعوای ابطال مصوبات مستلزم رعایت تشریفات شکلی و ماهوی است که به شرح ذیل توضیح خواهیم داد:
ارائه دادخواست و مستندات
برای ابطال مصوبات اداری باید دادخواست به طرفیت مرجعی که مصوبه، آئین نامه یا مقررات غیرقانونی را تصویب کرده است ارائه شود. بعضی از اشخاص اینگونه تصور می کنند که شکایت کتبی ساده یا ارسال یک نامه اداری خطاب به دبیرخانه دیوان عدالت اداری برای رسیدگی کفایت می کند. در حالی که این دعوا مانند سایر دعاوی باید در قالب دادخواست و با ذکر ادله و مستندات ارارئه شود.
تشخیص دقیق مصداق مصوبه
در برخی از موارد دستورالعمل هایی که از سوی دستگاه های دولتی ابلاغ می شود، هنوز به طور رسمی منتشر نشده است اما به علت الزامی بودن بر فعالیت اقتصادی تاثیرگذار است. در صورتی که مصوبه جنبه عمومی داشته باشد، می توان ابطال آن را درخواست نمود.
قانون مرجع شناسایی شود
شخصی که قصد طرح دعوای ابطال مصوبه ای را دارد، باید مشخص نماید مصوبه با کدام ماده قانونی یا قواعد شرعی مغایرت دارد در غیر اینصورت دیوان به علت عدم احراز مغایرت مصوبه حکم بر رد درخواست خواهد داد.
انتخاب مرجع ذیصلاح برای شکایت
شخص متقاضی باید در وهله اول مشخص نماید آیا ابطال مصوبه ای که مدنظر اوست در صلاحیت دیوان عدالت اداری هست یا خیر. ابطال برخی از مصوبات در صلاحیت مرجعی خاص است.
رعایت زمانبندی در طرح دعوا
درست است که برای طرح دعوای ابطال مصوبات زمان خاصی در نظر گرفته نشده است اما این دعوا در زمانی قابل طرح است که مصوبه در حال اعمال باشد لذا سرعت در طرح دعوا از حیث پیشگیری از آثار زیان بار دارای اهمیت است.
تهیه و ارائه مستندات محکم
برای طرح دعوا باید متن کامل مصوبه پیوست دادخواست شود و متقاضی بتواند مغایرت آن را با اصول قانون اساسی و مواد قانونی مشخص اثبات نماید. همچنین ارائه مدارک مبنی بر ورود زیان می تواند نشانگر اهمیت طرح دعوا و ضرورت رسیدگی باشد.
درخواست دستور موقت
در مواردی که اجرای مصوبه خسارات سنگین و جبران ناپذیری را به همراه داشته باشد و کسب و کار فعالان اقتصادی را مختل نموده باشد، می توان همزمان با طرح دعوا، تقاضای صدور دستور موقت در دیوان عدالت اداری را مطرح نمود.
کسب اطلاع از رویه قضایی و آرای وحدت رویه پیش از طرح دعوا
قبل از طرح دعوا بهتر است بررسی نمائید پیش از این دعوایی مشابه درخواست شما مطرح شده یا خیر و نتیجه آن چه بوده است. کسب اطلاعات در این خصوص می تواند مسیر دعوای شما را هموارتر نماید.
انتخاب وکیل متخصص و با تجربه
دعوای ابطال مصوبات در زمره دعاویی است که دارای پیچیدگی های فراوانی است و تسلط بر قانون دیوان عدالت اداری، در کنار آگاهی از مقررات مرتبط از اهمیت بالایی برخوردار است. بنابراین انتخاب وکیلی که تجربه عملی در اینگونه دعاوی دارد، احتمال موفقیت در دعوا افزایش خواهد داد و از هدر رفتن زمان و هزینه جلوگیری خواهد نمود.
نحوه تنظیم دادخواست ابطال مصوبات در دیوان عدالت اداری
درکنار رعایت قواعد طرح شکایت در دیوان عدالت اداری، دادخواست ضرورتاً باید شامل موارد زیر باشد:
- مشخصات کامل و اقامتگاه دادخواست دهنده
- تعیین دقیق طرف شکایت و مرجع تصویب مصوبه
- مشخصات مصوبه مورد اعتراض
- حکم شرعی یا مواد قانونی که ادعای مغایرت مصوبه با آن شده
- دلایل و جهات اعتراض از حیث مغایرت مصوبه با شرع یا قانون اساسی یا خروج از اختیارات مرجع تصویب کننده
- خلاصه درخواست و شرح خواسته
- پیوست ها و مستندات
- امضا یا اثر انگشت دادخواست دهنده
- ثبت و ارسال الکترونیکی یا حضوری دادخواست
موارد رد دادخواست ابطال مصوبات، آئین نامه ها و مقررات
دادخواست ابطال مصوبات، آئین نامه ها و مقررات ممکن است به یکی از دلایل زیر رد شود:
استرداد دادخواست از سوی متقاضی:
متقاضی می تواند قبل از صدور نظریه شورای نگهبان مبنی بر مغایرت مصوبه با شرع، دادخواست خود را استرداد کند. در این صورت رئیس دیوان عدالت اداری قرار رد دادخواست صادر می کند. استرداد دادخواست پس از احراز غیرشرعی بودن مصوبه یا آئین نامه توسط شورای نگهبان مسموع نیست.
در صورتی که دادخواست قبل از صدور نظریه شورای نگهبان مسترد شود، اما رئیس دیوان مصوبه را خلاف شرع یا قانون تشخیص دهد، قرار رد دادخواست صادر نمی کند بلکه از هیئت عمومی درخواست رسیدگی می کند.
وجود رأی قبلی دیوان درمورد مصوبه مورد شکایت:
آرایی که از هیئت عمومی دیوان عدالت اداری صادر می شود، پس از ابلاغ رأی به مرجع طرف شکایت یا انتشار در روزنامه رسمی، علاوه بر مرجع طرف شکایت از طرف مراجع و مقامات مسئول دستگاه های اجرایی، شهرداری ها و موسسات عمومی غیردولتی هم لازم الاجرا می باشد.
اگر مراجع و مقامات مذکور مصوبه جدیدی تحت هر عنوانی مغایر با مفاد رأی هیئت عمومی دیوان تصویب کنند، به جای رسیدگی مجدد به درخواست رئیس دیوان عدالت اداری موضوع به صورت خارج از نوبت و فقط با دعوت از نماینده مرجع صدور مصوبه جدید در هیئت صادر کننده، به رأی قبلی رسیدگی می کند و مصوبه جدید از تاریخ تصویب ابطال می شود.
موضوع شکایت مشمول عنوان مصوبه، آئین نامه و مقررات نباشد:
اگر به نظر رئیس دیوان عدالت اداری رسیدگی در صلاحیت هیئت عمومی دیوان نباشد، پرونده به یکی از شعب دیوان ارجاع می شود و شعبه مکلف به رسیدگی است.
رد شکایت بنابر نظر هیئت های تخصصی:
موضوعات در صلاحیت رسیدگی هیئت عمومی ابتدا به هیئت های تخصصی مرکب از ۱۵ نفر از قضات دیوان ارجاع می شود. اگر نظر سه چهارم اعضا هیئت تخصصی بر رد شکایت باشد، موضوع در هیئت عمومی مطرح نمی شود. قرار رد شکایت در این فرض قابل اعتراض است اما متقاضی حق اعتراض ندارد بلکه رئیس دیوان یا ۱۰ نفر از قضات دیوان عدالت اداری می توانند ظرف ۲۰ روز اعتراض نمایند. در این صورت موضوع در هیئت عمومی بررسی می شود.
نکته: درصورتی که مصوبه مورد اعتراض صرفاً از حیث مغایرت با شرع مورد شکایت قرار گرفته باشد، پرونده بدون آنکه در هیئت های تخصصی بررسی شود، با وصول پاسخ طرف شکایت به شورای نگهبان ارسال می شود. نظر فقهای شورای نگهبان برای هیئت عمومی و هیئت های تخصصی لازم الاتباع است. درصورت تشخیص مغایرت با شرع می بایست بلافاصله نسبت به اعلام بطلان مصوبه اقدام نماید.
اثر ابطال مصوبات، آئین نامه ها و مقررات از چه زمانی است؟
در صورتی که دیوان مغایرت مصوبه با قوانین و مقررات و شرع را محرز بداند و حکم بر ابطال آن صادر نماید، کلیه آثار ناشی از این مصوبه، از تاریخ صدور رای دیوان یا بنابر رای، از زمان تصویب مصوبه ملغی می شود.
نتایج حاصل از ابطال مصوبات در دیوان عدالت اداری چیست؟
ابطال مصوبات در دیوان عدالت اداری منجر به دو نتیجه مهم می شود:
- دستگاه اجرایی از ادماه اعمال مصوبه منع می گردد و مکلف است رویه خویش را متناسب با مصوبه اصلاح نماید.
- در صورتی که پیش از ابطال، خساراتی به اشخاص تحمیل شده باشد، این اشخاص می توانند نسبت به طرح دعوای مطالبه خسارت در دیوان عدالت اداری یا مراجع قضایی دیگر اقدام نمایند.
در نهایت باید گفت ابطال یک مصوبه یا آئین‌نامه دولتی از طریق دیوان عدالت اداری، گرچه مسیری مشخص دارد، اما سرشار از پیچیدگی‌های حقوقی، نکات فنی در تنظیم دادخواست و نیازمند تسلط کامل بر قوانین و رویه‌های قضایی حاکم بر دیوان است. یک اشتباه کوچک در نحوه استدلال، استناد به مواد قانونی نامرتبط یا عدم رعایت تشریفات شکلی، می‌تواند به سادگی منجر به رد شکایت و از دست رفتن فرصت احقاق حق شود. اینجاست که اهمیت بهره مندی از دانش و تجربه یک وکیل مجرب دیوان عدالت اداری آشکار می‌شود.
ما در دفتر حقوقی دادپویان حامی با تیمی از وکلای مجرب و با سابقه درخشان در پرونده های متعدد در دیوان عدالت اداری آماده ارائه خدمات حقوقی تخصصی در این زمینه به شما عزیزان هستیم. جهت بهره مندی از این خدمات می توانید با ما در تماس باشید.
