پروانه بهره‌برداری از اختراع: شرایط، مراحل و نکات کلیدی

در دنیای امروز، نوآوری و اختراع به عنوان محرک‌ های اصلی پیشرفت و توسعه اقتصادی شناخته می‌شوند. اما چگونه می‌توان از این نوآوری‌ ها به صورت مؤثر و قانونی بهره ‌برداری کرد؟ پاسخ این سوال در مفهوم “پروانه بهره‌برداری از حق اختراع” نهفته است. پروانه بهره ‌برداری از حق اختراع به مخترعان و شرکت‌ها این امکان را می‌دهد تا از ایده‌ های نوآورانه خود محافظت کرده و به طور انحصاری از آنها بهره‌ برداری کنند. در این مقاله، به بررسی فرآیند اخذ پروانه بهره‌ برداری، مزایا و چالش‌های پیش رو خواهیم پرداخت. همچنین، نکات و راهکارهایی برای موفقیت در این مسیر ارائه خواهیم داد. با ما همراه شوید تا با اصول و روش‌های بهینه‌سازی این فرآیند آشنا شوید و از فرصت‌های بی‌نظیری که حق اختراع برای شما فراهم می‌کند بهره‌برداری کنید.

مالکیت فکری و معنوی یکی از مهم‌ترین مباحث حقوقی در دنیای امروز است. اگر شما نیز با مسائل مربوط به مالکیت فکری مواجه هستید، برای مشاوره تخصصی و دریافت راهنمایی از وکیل مالکیت فکری، می‌توانید به صفحه اختصاصی ما مراجعه کنید.

پروانه بهره برداری از حق اختراع چیست؟

پروانه بهره ‌برداری از حق اختراع، مجوزی است که به یک فرد یا شرکت اجازه می‌دهد تا از یک اختراع ثبت‌ شده به صورت انحصاری یا غیرانحصاری بهره ‌برداری کند. این مجوز معمولاً توسط صاحب اصلی حق اختراع به دیگران اعطا می‌شود و می‌تواند شامل تولید، فروش، توزیع یا استفاده از اختراع در یک منطقه جغرافیایی خاص و برای مدت زمان مشخص باشد.

فرآیند صدور پروانه بهره برداری

فرآیند صدور پروانه بهره ‌برداری از حق اختراع شامل چندین مرحله است که به دقت باید طی شوند تا اطمینان حاصل شود که تمامی جنبه‌ های قانونی و تجاری به درستی رعایت شده‌اند. در زیر به مراحل کلی این فرآیند اشاره می‌کنیم:

1. بررسی و تحلیل حق اختراع:

ابتدا باید اطمینان حاصل کنید که حق اختراع مورد نظر به درستی ثبت شده و تمامی حقوق مربوط به آن در اختیار شماست. این شامل بررسی مستندات ثبت اختراع و اطمینان از اعتبار آن است.

2. انتخاب گیرنده پروانه:

انتخاب فرد یا شرکتی که قرار است پروانه بهره ‌برداری به او اعطا شود، مرحله مهمی است. این انتخاب باید بر اساس توانایی‌ها، شهرت و سابقه کاری آنها انجام شود.

3. مذاکرات اولیه:

مذاکرات با گیرنده احتمالی برای تعیین شرایط اولیه پروانه بهره ‌برداری انجام می‌شود. این شامل بحث درباره نوع پروانه (انحصاری یا غیرانحصاری)، محدوده جغرافیایی، مدت زمان و شرایط مالی است.

4. تهیه و تنظیم قرارداد:

قرارداد پروانه بهره ‌برداری باید به دقت و با جزئیات تهیه شود. این قرارداد باید شامل تمامی شرایط و ضوابط، تعهدات طرفین، نحوه پرداخت حق امتیاز و سایر جزئیات مهم باشد.

5. بررسی حقوقی:

قبل از امضای قرارداد، بهتر است آن را توسط یک وکیل متخصص در حقوق مالکیت فکری بررسی کنید تا اطمینان حاصل شود که تمامی جوانب قانونی رعایت شده‌اند و هیچ نقصی وجود ندارد.

6. امضای قرارداد:

پس از توافق نهایی و بررسی‌های لازم، قرارداد توسط طرفین امضا می‌شود و پروانه بهره ‌برداری به صورت رسمی اعطا می‌گردد.

7. ثبت و نگهداری مستندات:

مستندات مربوط به قرارداد و پروانه باید به دقت ثبت و نگهداری شوند تا در صورت نیاز به آنها دسترسی داشته باشید.

8. نظارت و مدیریت:

پس از اعطای پروانه، باید نظارت مستمری بر نحوه استفاده از حق اختراع و پایبندی به شرایط قرارداد انجام شود. این شامل بررسی پرداخت ‌های حق امتیاز و رعایت سایر شروط قرارداد است.

این فرآیند می‌تواند بسته به شرایط خاص هر اختراع و طرفین درگیر، متفاوت باشد و ممکن است نیاز به مشاوره حقوقی با متخصصان حقوقی و تجاری داشته باشد.

مدارک لازم برای ثبت مجوز بهره برداری از اختراع

درخواست ثبت مجوز بهره برداری باید همرا با مدارک ذیل باشد:

1. نسخه ای از مجوز بهره برداری که حاوی امضاء گواهی شده طرفین باشد.
2. اصل گواهینامه اختراع
3. مدارک نمایندگی قانونی در صورت وجود.
4. رسید مربوط به پرداخت هزینه ها

در صورتی که شخصی بدون داشتن مجوز بهره برداری اقدام به بهره برداری نماید موجب نقض حق اختراع گردیده و می توان در مراجع قضایی علیه وی طرح دعوا نمود.

شرایط صدور پروانه اجباری بهره برداری از حق اختراع

در بعضی موارد زمانی که از موضوع حق اختراع سوء استفاده شود یا آنکه اختراع مورد بهره برداری قرار نگیرد یا آنکه حق اختراع به صورتی ناروا مانع بهره برداری از اختراعی دیگر شود و یا آنکه از اختراع جهت تحقق منافع جمعی و مصلحت های همگانی بهره برداری نشود، حق انحصاری دارنده گواهینامه اختراع مبنای اقتصادی –اجتماعی خود را از دست داده و بر اثر دستور یک مرجع قضایی یا با تصمیم یک سازمان اداری، مجوز اجباری بر دارنده حق اختراع تحمیل می گردد.

الف ) صدور پروانه اجباری به درخواست دولت

در نظام حقوقی ایران، دولت یا شخص مجاز از طرف دولت، می تواند بدون موافقت صاحب گواهینامه اختراع و بدون کسب مجوز از وی، تحت شرایط قانونی  از یک اختراع بهره برداری کند .

مطابق با ماده ۱۷ قانون ثبت اختراعات، رعایت ترتیبات ذیل الزامی است :

در مواردی که با نظر وزیر یا  بالاترین مقام ذیربط، منافع عمومی مانند امنیت ملی، تغذیه، بهداشت یا توسعه سایر بخش های حیاتی اقتصادی کشور، اقتضا کند که دولت یا شخص ثالث به نمایندگی دولت از اختراع بهره برداری نماید و یا بهره برداری از سوی مالک اختراع یا شخص مجاز از سوی او، مغایر با رقابت آزاد بوده و از نظر مقام مذکور، بهره برداری از اختراع رافع مشکل باشد .

ب) صدور پروانه بهره برداری بدون موافقت مالک

در صورتی که در یک گواهینامه اختراع ادعا شده باشد که بدون استفاده از یک اختراع ثبت شده قبلی قابل بهره برداری نیست و اختراع موخر نسبت به اختراع مقدم، متضمن پیشرفت مهم فنی و دارای اهمیت اقتصادی قابل توجه باشد، اداره مالکیت صنعتی به درخواست مالک اختراع موخر پروانه بهره برداری از اختراع مقدم را در حد ضرورت، بدون موافقت مالک آن صادر می کند.

مراحل صدور پروانه بهره برداری اجباری

مراحل صدور پروانه بهره برداری اجباری بسته به اینکه درخواست صدور پروانه دولت باشد یا به درخواست مالک اختراع موخر، متفاوت می باشد که به شرح ذیل توضیح خواهیم داد:

1. درخواست صدور پروانه اجباری بهره برداری به درخواست دولت، در کمیسیونی مرکب از رئیس سازمان اسناد و املاک کشور، یکی از قضات دیوان عالی کشور با معرفی رئیس قوه قضائیه، دادستان کل کشور، نماینده رئیس جمهور و وزیر یا بالاترین مقام دستگاه ذیربط مطرح می شود.
2. در صورت تصویب درخواست، سازمان دولتی یا شخص ثالث بدون موافقت مالک اختراع، از اختراع بهره برداری می نماید.
3. در صورتی که مالک اختراع توضیحی داشته باشد، کمیسیون پس از رسیدگی به اظهارات آنان و لحاظ کردن بهره برداری در فعالیت های غیررقابتی اتخاذ تصمیم خواهد کرد.
4. در صورتی که درخواست صدور پروانه بهره برداری اجباری از سوی مالک اختراع موخر باشد، باید درخواست به اداره مالکیت صنعتی ارائه شود.
5. در صورت صدور دستور جهت پروانه بهره برداری اجباری، باید حدود و کاربرد پروانه و مبلغ متناسبی که باید به مالک اختراع ذیربط پرداخت شود تعیین گردد.

اعتراض به تصمیمات کمیسیون

در صورتی که مالک اختراع ادعا نماید که شرایط و اوضاع و احوالی که باعث ایجاد تصمیم شده دیگر وجود ندارد و امکان تکرار آن میسر نیست و یا اینکه ادعا نماید سازمان دولتی یا شخص ثالث نتوانسته طبق مفاد تصمیم و شرایط آن عمل نماید، موضوع در کمیسیون مطرح و بررسی و پس از اظهارات مالک اختراع، وزیر یا بالاترین مقام دستگاه ذیربط و بهره بردار، اجازه بهره برداری لغو و و حسب مورد اجازه بهره برداری برای مالک یا بهره بردار دیگر صادر می شود.

در صورتی که کمیسیون اعتراض را رد نماید می توان در مراجع قضایی نسبت به اعتراض اقدام نمود. تصمیمات کمیسیون ظرف ۶۰ روز از تاریخ ابلاغ، قابل اعتراض در شعبه یا شعب خاص دادگاه عمومی حقوقی تهران خواهد بود و رأی دادگاه بدوی قابل تجدیدنظر در دادگاههای تجدید نظر استان تهران است .(بند ط ماده ۱۷ قانون ثبت اختراعات ماده ۴۴ و آیین نامه اجرایی آن )

 خاتمه و ابطال پروانه بهره برداری اجباری

مطابق با بند (ج) ماده ۱۷ قانون ثبت علائم و اختراعات : درصورتیکه مالک اختراع ادعا نماید شرایط و اوضاع و احوالی که باعث اتخاذ تصمیم شده نتوانسته طبق مفاد کمیسیون و شرایط عمل کند، موضوع در کمیسیون مطرح و بررسی و پس از استماع اظهارات مالک اختراع و وزیر یا بالاترین مقام دستگاه ذیربط و بهره بردار، اجازه بهره برداری لغو شده و حسب مورد اجازه بهره برداری برای مالک یا بهره بردار دیگر صار می شود.

با احراز شرایط در این بند، در صورتی که کمیسیون تشخیص دهد حفظ حقوق قانونی اشخاصی که این اجازه را کسب کرده اند، بقای تصمیم را ایجاب می نماید آن تصمیم را لغو نمی کند. در مواردی که اجازه بهره برداری توسط کمیسیون به شخص ثالثی داده شده است، می توان آن مجوز را فقط به همراه شرکت یا کسب و کار شخص تعیین شده از طرف کمیسیون یا  به همراه قسمتی از شرکت یا کسب وکاری که اختراع در آن بهره برداری می شود، انتقال داد.

لغو مجوز بهره برداری اجباری در سه حالت امکان پذیر است :

• تغییر شرایط و اوضاع و احوالی که سبب صدور مجوز اجباری شده است .
• عدم امکان تکرار یا تحقق اوضاع و احوالی که موجب صدور مجوز اجباری شده است .
• عدم انجام مفاد تصمیم کمیسیون و شرایط آن از طرف دارنده مجوز اجباری .

آثار حقوقی صدور پروانه بهره برداری از اختراع

صدور پروانه بهره ‌برداری از اختراع دارای آثار حقوقی متعددی است که هم برای مالک اختراع و هم برای گیرنده پروانه اهمیت دارد. در زیر به برخی از این آثار حقوقی اشاره می‌کنیم:

• با صدور پروانه، حقوق بهره ‌برداری از اختراع به گیرنده منتقل می‌شود. این به معنای اجازه قانونی برای تولید، استفاده، فروش یا توزیع محصول یا فرآیند اختراعی است.
• صدور پروانه بهره ‌برداری به معنای انتقال حق اختراع نیست. مالکیت اختراع همچنان در اختیار صاحب اصلی باقی می‌ماند و تنها حقوق بهره ‌برداری به گیرنده داده می‌شود.
• هر دو طرف (مالک و گیرنده پروانه) متعهد به رعایت شرایط و ضوابط مندرج در قرارداد پروانه هستند. این شامل پرداخت حق امتیاز توسط گیرنده و حفظ محرمانگی اطلاعات توسط هر دو طرف می‌شود.
• گیرنده پروانه از حمایت قانونی برای بهره ‌برداری از اختراع برخوردار است و می‌تواند در برابر نقض حقوق خود توسط دیگران اقدام کند. این حفاظت به گیرنده اطمینان می‌دهد که فعالیت ‌های او تحت پوشش قانونی قرار دارد.
• گیرنده ممکن است با محدودیت ‌هایی در زمینه استفاده از اختراع مواجه باشد، مانند محدودیت‌های جغرافیایی یا زمانی. همچنین، ممکن است مسئولیت‌هایی در قبال نگهداری کیفیت محصول یا خدمات مرتبط داشته باشد.
• گیرنده معمولاً موظف به پرداخت حق امتیاز به مالک اختراع است. این پرداخت می‌تواند به صورت مبلغ ثابت، درصدی از درآمد یا ترکیبی از هر دو باشد.
• شرایط خاتمه یا فسخ قرارداد باید به وضوح در قرارداد ذکر شود. در صورت نقض شرایط، هر یک از طرفین ممکن است حق فسخ قرارداد را داشته باشند.
• صدور پروانه می‌تواند بر رقابت در بازار تأثیر بگذارد، زیرا به گیرنده اجازه می‌دهد به فناوری یا محصول جدیدی دسترسی پیدا کند که ممکن است مزیت رقابتی ایجاد کند.

این آثار حقوقی نشان‌دهنده اهمیت و پیچیدگی صدور پروانه بهره ‌برداری از اختراع است و نیاز به دقت و توجه ویژه در تنظیم و اجرای قراردادهای انتقال فناوری دارد.

در پایان، پروانه بهره‌ برداری از اختراع به عنوان یک ابزار حیاتی برای مخترعان و شرکت‌ها، نقش مهمی در حفاظت از نوآوری‌ ها و افزایش ارزش تجاری آنها ایفا می‌کند. این پروانه‌ها به صاحبان اختراعات اجازه می‌دهند تا از حقوق انحصاری خود بهره‌ برداری کرده و در بازار رقابتی جایگاه ویژه‌ای کسب کنند. با این حال، فرآیند اخذ و مدیریت پروانه‌های بهره‌ برداری می‌تواند پیچیده و مستلزم دانش حقوقی و تخصصی باشد.

دفتر حقوقی دادپویان حامی با بهره‌گیری از تیمی مجرب و متخصص در زمینه حقوق مالکیت فکری، آماده است تا شما را در تمامی مراحل از ثبت تا مدیریت و حفاظت از پروانه بهره ‌برداری از اختراعات یاری کند. ما با ارائه مشاوره‌های تخصصی و خدمات حقوقی جامع، به شما کمک می‌کنیم تا از نوآوری‌های خود به بهترین شکل ممکن بهره‌برداری کنید. برای کسب اطلاعات بیشتر و دریافت مشاوره، با دفتر حقوقی دادپویان حامی تماس بگیرید و از تجربه و تخصص ما بهره‌مند شوید.

در نهایت، اگر شما نیز به دنبال مشاوره حقوقی در زمینه مالکیت فکری و معنوی هستید، می‌توانید با وکیل مالکیت فکری ما مشاوره تخصصی دریافت کنید و مسائل خود را به‌طور کامل بررسی کنید.