شهادت، اطلاعات شخصی ثالث و خارج از دعوا است که موضوع مورد ادعا را دیده یا شنیده یا اگر از موارد دیدنی و شنیدنی نباشد، از آن آگاه شده است. یعنی شخصی از واقعهای جزیی یا کلی که بین ۲ یا چند نفر صورت گرفته است، در دادگاه خبر دهد یا اطلاعرسانی کند. جرم شهادت دروغ در صورتی محقق می شود که ادای شهادت در دادگاه و نزد مقامات رسمی صورت گرفته باشد .
شهادت در چه مواردی استفاده می شود ؟
طبق ماده ۲۳۰ قانون آیین دادرسی مدنی در دعاوی مدنی (حقوقی) تعداد و جنسیت گواه، همچنین ترکیب گواهان با سوگند به ترتیب ذیل است:
الف- اصل طلاق و اقسام آن و رجوع در طلاق و نیز دعاوی غیرمالی از قبیل مسلمان بودن، بلوغ، جرح و تعدیل، عفو از قصاص، وکالت، وصیت با گواهی دو مرد.
ب- دعاوی مالی یا آنچه مقصود از آن مال است؛ از قبیل دین، ثمن بیع، معاملات، وقف، اجاره، وصیت به نفع مدعی، غصب، جنایات خطایی و شبه عمد که موجب دیه است با گواهی دو مرد یا یک مرد و دو زن؛ چنانچه برای خواهان امکان اقامه بینه شرعی نباشد میتواند با معرفی یک گواه مرد یا دو زن به ضمیمه یک سوگند ادعای خود را اثبات کند. در موارد مذکور در این بند، ابتدا گواه واجد شرایط شهادت میدهد، سپس سوگند توسط خواهان ادا میشود.
ج- دعاوی که اطلاع بر آنها به طوری معمول در اختیار زنان است از قبیل ولادت، با گواهی چهار زن، دو مرد یا یک مرد و دو زن.
د- اصل نکاح با گواهی دو مرد و یا یک مرد و دو زن.
با اینکه شهادت یک دلیل محسوب میشود اما قاضی یا دادرس مختار است آن را بپذیرد یا رد کند. زیرا ممکن است قاضی احراز کند که شهادت واجد شرایط قانونی مورد نظر نیست.
ادای سوگند، مقدمه «شهادت» است و دادگاه میتواند با توجه به اهمیت موضوع فرد را به ادای سوگندهای مختلفی ملزم کند.
اما گاهی اوقات شهادت بعنوان یکی از ادله اثبات دعوی دستمایه فریب و نیرنگ برخی اشخاص قرار می گیرد و این اشخاص با دریافت مبالغی اندک حاضر به ادای شهادت دروغ می شوند . به همین دلیل است که قانونگذار شهادت دروغ را جرم انگاری نموده است.
جرم شهادت دروغ
شهادت علیه خوانده یا متهم پرونده در دعاوی حقوقی و کیفری یکی از دلایلی است که قضات می توانند در صدور حکم خود به آن استناد کنند. بنابراین شاهدان می توانند با حضور یا عدم حضور خود در دادگاه در سرنوشت دعوا تأثیر گذار باشند.
جرم شهادت کذب یا شهادت دروغ در صورتی مستوجب مجازات است که ادای شهادت در دادگاه و نزد مقامات رسمی صورت گرفته باشد.
جرم شهادت دروغ از جرایم مطلق است و مقید نیست به این معنی که لازم نیست حتماً شهادت دروغ در رأی دادگاه موثر واقع شده باشد بلکه حتی اگر هم قاضی به آن توجه نکرده باشد و خلاف شهادت رأی داده باشد باز هم ارتکاب جرم شهادت دروغ محرز است.
علاوه بر این، این جرم از جرایم عمدی است؛ بنابراین نمی توانیم کسی را که سهواً و اشتباهاً مبادرت به بیان کذبیات آن هم در قالب شهادت کرده مجرم بدانیم. هم چنین اینکه شاهد، در ابتدای ادای شهادت، شاهد سوگند می خورد و در واقع نسبت به مفاد شهادت و عواقب آن آگاهی کامل دارد . به همین دلیل ، در صورتی که در شهادت خود دروغ بگوید ، مرتکب جرم شهادت کذب شده است.
شرایط تحقق جرم شهادت دروغ
مطابق ماده ۶۵۰ قانون مجازات اسلامی ، شرایط تحقق جرم شهادت دروغ را می توان شامل موارد زیر دانست:
اولاً اینکه شهادت دروغ باید در دادگاه صورت گرفته باشد ؛ به همین دلیل شهادتی که در خارج از دادگاه و مراجعی که به آنها دادگاه گفته نمی شود ، بیان شده باشد ، جرم شهادت دروغ را محقق نمی کند بعنوان مثال ادای شهادت دروغ در مراجع انتظامی همچون کلانتری.
دوماً آنکه شهادت دروغ علاوه بر اینکه باید در دادگاه باشد ، باید نزد مقامات رسمی نیز ادا شده باشد. بنابراین، اگر شهادت نزد شخصی که این صلاحیت را ندارد ادا شده باشد، نمی توان آن را جرم شهادت دروغ دانست.
همچنین ماده ۲ قانون تخلفات، جرایم و مجازات های مربوط به اسناد سجلی و شناسنامه، ماده ۱۵ قانون راجع به ورود و اقامات اتباع خارجه در ایران و ماده ۱۰ قانون تصدیق انحصار وراثت نیز مقاماتی را پیش بینی نموده اند که شهادت نزد آنها، شهادت دروغ محسوب می گردد.
شهادت دروغ در قانون مجازات اسلامی
مطابق ماده ۶۵۰ قانون مجازات اسلامی (تعزیرات سال ۱۳۷۵) هر کس در دادگاه نزد مقامات رسمی شهادت دروغ بدهد به سه ماه و یک روز تا دو سال حبس و یا به یک میلیون و پانصد هزار تا دو میلیون ريال جزای نقدی محکوم خواهد شد.
مطابق تبصره ماده فوق مجازات مذکور در این ماده علاوه بر مجازاتی است که در باب حدود و قصاص و دیات آمده است.
با توجه به ماده ۶۴۹ قانون فوق نیز هر کس در دعوای حقوقی یا جزایی که قسم متوجه او شده باشد سوگند دروغ یاد کند به شش ماه تا دو سال حبس محکوم خواهد شد.