امروزه سقط جنین در دنیا با دلایل مختلفی رو به فزونی است، بیشتر افراد هم با موضوع سقط جنین کاملاً مخالفند و حقوق دانان و فقها آن را غیرقانونی و خلاف شرع دانسته و سقط جنین عمدی را گناهی کبیره و تحت هر شرایط و بهانه ای آن را نادرست می‌دانند. در ادیان مختلف نیز سقط جنین بجز در موارد استثنایی ممنوع اعلام شده است و قانونگذاران کشورهای مختلف با توجه به اعتقادات مذهبی، قوانین و مقررات کشور خود برای سقط جنین مجازات‌های مختلفی مقرر کرده ‌اند.

تعریف سقط جنین

اسقاط و از بین بردن جنین از رحم مادر پیش از موعد مقرّر یا ناقص و نا تمام بودن آن یا توقف بارداری مادر در هر مرحله از بارداری پیش از تولد نوزاد، رایج ‌ترین دلیل برای سقط جنین که مورد پذیرش بسیاری از کشورها قرار گرفته است، نجات دادن جان مادر باردار است، اما دلایل متعدد دیگری نیز مانند حفظ سلامت جسمی و روحی مادر، ناقص یا سالم نبودن جنین، کنترل جمعیت خانواده، ترس از مخارج فرزند، بارداری ناخواسته (مشروع و یا نامشروع) و حتی تعیین جنسیت فرزند نیز بر سقط جنین افزوده است، موضوع سقط جنین مانند بسیاری از موضوعات دیگر از جنبه‌های مختلف فقهی، حقوقی، پزشکی، جامعه شناسی، روانشناسی و سایر  حوزه‌های دیگر قابل بررسی است.

سقط جنین در فقه و دین مبین اسلام

تردیدی نیست که جنین عمدی، جز موارد ضروری و حالات خاصی که ممکن است جواز انجام آن داده شود، از دیدگاه فقه اسلام حرام است و برای زن حامله و غیر او جایز نیست جنین را سقط کند. دلیل این امر، علاوه بر عموم و اطلاق ادلّه ‌ای که بر حرمت قتل نفس محترمه دلالت دارد، روایاتی است که در باب دیات وارد شده و بر حکم این مسئله تأکید دارد.

سقط جنین ممکن است به روش های گوناگون انجام پذیرد، نظریه مشهور در میان فقها این است که اگر کسی با عمد، آگاهی و اراده قتل، به واسطه ضربه یا اذیت و آزار و یا هر طریق دیگری، موجب شود که زن حامله، جنین را پس از اتمام خلقت و ولوج روح، ساقط نماید، قاتل محسوب می‌شود و مستحق قصاص است.

بنابراین سقط کردن جنین به هر وسیله؛ اعم از ضربه (هرگونه اقدام فیزیکی) و یا خوردن یا تزریق دارو (اقدام شیمیایی) حرام است؛ خواه جنین از طریق مشروع به وجود آمده باشد یا از طریق نامشروع؛ لازم به ذکر است از آنجا که اسقاط جنین، ممکن است در مراحل مختلفی از بارداری انجام گیرد دارای احکام متعددی است که شامل: اسقاط جنین پس از ولوج روح به ‌طور عمد، اسقاط جنین پس از ولوج روح به طور خطا یا شبه عمد، اسقاط جنین قبل از ولوج روح اعم از اینکه به‌طور عمد باشد یا خطا و یا شبه عمد.

در باب قصاص از کتب فقهی، نظریه مشهور در بین فقهای امامیه این است که اگر شخص بالغ با قصد و اراده قتل، کودکی را به قتل برساند، مستحق قصاص می‌ شود. بسیاری از فقها فتاوای خود را به این مسئله داده ‌اند و برخی نیز ادعای عدم خلاف نموده‌اند. به هر شکل جنین بعد از دمیده شدن روح عرفاً کودک و انسان دارای نفس محترمه محسوب می‌شود.

دیه سقط جنین

دیه سقط جنین با توجه به مراحل شکل گیری آن متفاوت است؛ دیه جنینی که اندامش هنوز شکل نگرفته و در مرحله نطفه می باشد، بیست دینار؛ در مرحله علقه چهل دینار؛ در مرحله مضغه شصت دینار و در مرحله استخوان بندی، هشتاد دینار است؛ اما دیه جنینی که اندام‌هایش شکل گرفته، اما روح در آن دمیده نشده است، بنابر قول مشهور صد دینار، برای جنین مسلمان، اعم از دختر و پسر است، ولی اگر روح در آن دمیده شده باشد و جنین پسر باشد، دیه انسان کامل و اگر دختر باشد، نصف آن قرار داده شده است.

اما در قانون مجازات اسلامی، به موجب ماده ۷۱۶ این قانون و نرخ دیه مصوب سال ۱۴۰۰ توسط قوه قضائیه، دیه سقط جنین به ترتیب ذیل است:

• دیه نطفه که در رحم مستقر شده است (بیست دینار): ۹ میلیون و ۶۰۰ هزار تومان
• دیه علقه که خون بسته است (چهل دینار): ۱۹ میلیون و ۲۰۰ هزار
• دیه جنین در مرحله‌ای که به‌صورت استخوان درآمده است و هنوز گوشت نروییده است (هشتاد دینار): ۳۸ میلیون و ۴۰۰ هزار تومان
• دیه جنین که گوشت و استخوان آن تمام شده و هنوز روح در آن پیدا نشده است (صد دینار): ۴۸ میلیون تومان
• دیه جنین که روح در آن پیدا شده است، اگر پسر باشد (دیه کامل): ۴۸۰ میلیون تومان
• دیه جنین که روح در آن پیدا شده است، اگر دختر باشد (نصف دیه کامل مرد مسلمان): ۲۴۰ میلیون تومان
• دیه جنین که روح در آن پیدا شده است و اگر مشتبه باشد (سه‌چهارم دیه کامل): ۳۶۰ میلیون تومان
• دیه مضغه که به‌صورت گوشت درآمده است (شصت دینار): ۲۸ میلیون و ۸۰۰ هزار تومان

سقط جنین در قانون مجازات اسلامی

در وهله نخست، پیش از دمیده شدن روح، سقط جنین به دلیل اینکه دارای حیات نباتی است، قتل نفس محسوب نمی ‌شود ولی در مرحله دوم؛ به دلیل دمیده شدن روح، تفاوتی میان جنین و سایر انسان ‌ها نیست و قتل آن حرام است، لیکن از منظر قانون مجازات اسلامی سقط جنین بعد از دمیدن روح و یا قبل از آن همان مجازات سقط جنین را دارد و قتل نفس نیست؛ مستفاد از ماده ۳۰۶ قانون مجازات اسلامی مصوب ۱۳۹۲که می گوید جنایت عمدی بر جنین، هر چند پس از حلول روح باشد، موجب قصاص نیست، در این صورت مرتکب علاوه بر پرداخت دیه به مجازات تعزیری مقرر در کتاب تعزیرات قانون مجازات اسلامی محکوم می‌شود. در بحث سقط جنین در ماه‌های حرام، برای جنینی که روح در آن دمیده شده، حکم تغلیظ دیه که منظور از آن مبلغ دیه به علاوه یک سوم از کل دیه مانند سایر انسان در نظر گرفته شده است.

سقط جنین به سه شکل جنایی، درمانی یا القایی و خود به خودی شناخته می‌شود که سقط جنین فقط در نوع جنایی آن مجازات دارد، در سقط خود به خودی، خاتمه بارداری بدون اراده مادر و یا فعل شخص ثالث است. در سقط درمانی یا القایی به بارداری با رعایت قوانین و ضوابط خاصی خاتمه داده می‌شود. در تاریخ۱۰/۳/۱۳۸۴ مجلس شورای اسلامی ماده واحده ‌ای را به تصویب رساند که موارد و مراحل قانونی سقط درمانی در آن مشخص شده است.

موارد مجاز برای سقط درمانی یا القایی

سقط درمانی یا القایی، با تشخیص قطعی سه پزشک متخصص و معتمد پزشکی قانونی و تأئید آن ها مبنی بر بیماری جنین که به علت عقب افتادگی یا ناقص‌الخلقه بودن موجب حرج مادر خواهد بود و یا بیماری مادر که با تهدید جانی مادر توأم باشد قبل از ولوج روح (چهار ماه) و البته با رضایت زن یا همان مادر مجاز است و مجازات و مسئولیتی متوجه پزشک مباشر نخواهد بود چرا که به حکم قانون اقدام به این عمل نموده است. متخلفین از اجرای مفاد این قانون به مجازات ‌های مقرر در قانون مجازات اسلامی محکوم خواهند شد. با تصویب این ماده واحده برای سقط درمانی دیگر نیازی به اخذ رضایت از پدر نیست و تنها رضایت مادر یه عنوان شرط در نظر گرفته شده است. نکته مهم دیگری که در رابطه با این ماده واحده وجود دارد این است که حتی سقط درمانی نیز پس از چهار ماهگی (دمیده شدن روح) مجاز نبوده و غیر قانونی است. دقت داشته باشیم که طبق تبصره ذیل ماده ۷۱۸ قانون مجازات اسلامی اگر به منظور حفظ جان مادر، جنین سقط شود، دیه ای شامل حال کسی نمی شود و اگر جنین به صورت عمدی سقط شود، در قانون مجازات اسلامی مصوب ۱۳۹۲ برای مرتکبان آن در هر مرحله از تکامل مجازات در نظر گرفته شده است.

شما می توانید برای کسب اطلاعات بیشتر در رابطه با سقط جنین، سوال خود را در بخش دیدگاه ها مطرح کنید و همچنین می توانید با مشاورین متخصص ما در این حوزه تماس حاصل نمایید.