حمل و نقل ترکیبی یکی از روشهای حمل کالا در تجارت بین الملل می باشد که در آن حمل و کالا از مبدا تا مقصد با استفاده از حداقل دو شیوه حمل متفاوت (مانند کامیون، قطار، کشتی یا هواپیما) انجام می شود. اما نکته کلیدی که آن را از سایر روش ها متمایز می‌کند، این است که تمام این فرآیند تحت یک قرارداد واحد و با صدور یک بارنامه سراسری توسط یک شرکت متصدی حمل مدیریت می‌شود.
این ویژگی، پیچیدگی‌های هماهنگی بین شرکت‌های مختلف را از دوش صاحب کالا برداشته و مسئولیت کامل را به یک نهاد واحد می‌سپارد.
حمل و نقل ترکیبی چیست؟
طبق کنوانسیون ژنو، حمل و نقل ترکیبی بین المللی عبارت است از حمل کالا به وسیله حداقل دو روش مختلف حمل تحت یک قرارداد حمل و نقل ترکیبی، از محلی واقع در یک کشور که کالا توسط عامل حمل و نقل ترکیبی به عهده گرفته می شود، به محلی واقع در یک کشور متفاوت.
منظور از عامل در حمل و نقل ترکیبی چیست؟
در قراردادهای حمل و نقل ترکیبی، قراردادی فی مابین فرستنده و شخص ثالث منعقد می گردد که شخصی به عنوان اصیل مسئول رساندن کالا از مبداء به مقصد می باشد.
طبق ماده ۲ کنوانسیون ژنو، عامل حمل و نقل ترکیبی عبارت است از هر شخصی که به حساب خود یا توسط شخصی ثالث یک قرارداد حمل و نقل ترکیبی منعقد می کند و به عناون اصیل و نه مامور یا نماینده فرستنده یا حمل کنندگان شرکت کننده در عملیات حمل و نقل اقدام می کند و مسئول اجرای قرارداد فرض می شود.
نحوه صدور سند حمل و نقل ترکیبی یا چند وجهی
زمانی که عامل حمل و نقل مرکب کالا را تحویل می گیرد، اقدام به صدور سند حمل و نقل مرکب می کند که به انتخاب فرستنده، سند قابل معامله می باشد. این سند باید توسط عامل یا شخص نماینده او امضاء شود. چنانچه سند غیر قابل معامله باشد، عامل پس از تحویل گرفتن کالا، سند حمل را تحویل فرستنده می دهد.
مسئولیت عامل در حمل و نقل ترکیبی
بر مبنای کنوانسیون ژنو، فرض بر مسئولیت متصدی حمل و نقل می باشد و متصدی حمل و نقل مسئول کلیه خسارات وارده به کالا است مگر اینکه بتواند در مرجع صالح ثابت نماید تمام تلاش های لازم را برای حفظ کالا انجام داده است و مرتکب تقصیر نگشته است.
بر اساس ماده ۱۶ کنوانسیون ژنو، عامل حمل و نقل ترکیبی مسئول زیانی است که از تلف، خسارت وارده به کالاها و یا تاخیر در تسلیم ناشی می شود، اگر واقعه منجر به تلف یا خسارت وارده به کالاها و نیز تاخیر در تسلیم طی مدتی که کالا تحت حفاظت او بوده، رخ داده باشد، مگر اینکه عامل حمل و نقل ترکیبی ثابت نماید که خود او مامورین یا نمایندگانش کلیه اقداماتی که به طور معقول جهت احتراز واقعه و پیامدهای آن لازم بوده به عمل آورده اند.
چنانچه عامل حمل و نقل ترکیبی به همراه علت دیگری منجر به تلف یا خسارت یا تاخیر در تسلیم کالا شود، طبق ماده ۱۷ کنوانسیون ژنو، عامل حمل و نقل ترکیبی مسئول تلف خسارت یا تاخیری است که به تقصیر یا غفلت او قابل انتساب باشد، مشروط بر اینکه عامل حمل و نقل ترکیبی آن میزان از تلف، خسارت یا تاخیر در تسلیم را که به او قابل انتساب نیستند را ثابت کند.
موارد معافیت مسئولیت عامل در حمل و نقل ترکیبی
متصدی حمل و نقل ترکیبی در صورتی که در مرجع صالح ثابت نماید که خود او یا مامورین و نمایندگانش کلیه اقداماتی که به طور معقول جهت احتراز واقعه و پیامدهای آن لازم بوده است را انجام داده است، همچنین با اثبات این موضوع که تلف کالا به سبب تقصیر فرستنده، عیوب مخفی کالا و قوه قاهره رخ داده است، عامل حمل و نقل ترکیبی را از مسئولیت مبرا می کند.
وظایف عامل در حمل و نقل ترکیبی
قانونگذار در جهت توازن عدالت میان صاحبان کالا و عامل حمل نقل ترکیبی، وظایفی را بر عهده ارسال کننده قرارداده است که در صورت عدم انجام وظایف تعیین شده از سوی صاحب کالا، عامل حمل و نقل ترکیبی حق حبس خواهد داشت. در ذیل به وظایف عامل در حمل و نقل ترکیبی می پردازیم .
دریافت کرایه
ضمن قرارداد حمل و نقل ترکیبی، عامل و صاحب کالا تعهد می کنند تا در مقابل اجرتی معین همچنین پرداخت هزینه های حمل و نقل و سایر هزینه های فرعی، عامل، مسئولیت حمل کالا را از مبدا به مقصد برعهده بگیرد. در صورتی که صاحب کالا از تادیه هزینه های ذکر شده اجتناب نماید، عامل حق حبس خواهد داشت و می تواند تا زمان پرداخت کلیه هزینه ها از تحویل محموله باری خودداری نماید.
حق بررسی و دریافت غرامت نسبت به اظهارات نادرست صاحب کالا
چنان چه صاحب کالا در بارنامه ای که به عامل حمل و نقل ترکیبی تحویل می دهد، اطلاعات نادرستی درج نماید، فرستنده مسئول اطلاعات داده شده می باشد.
حق تخلیه و بی اثر ساختن کالاهای خطرزا
براساس ماده ۲۳ کنوانسیون ژنو، صاحب کالا موظف می باشد تا کیفیت خطرناک را به عامل خبر دهد، در صورت قصور صاحب کالا و چنان چه خود عامل نتواند به کیفیت خطرزایی کالا در هنگام یا بعد از تحویل گرفتن پی ببرد، عامل حق تخلیه، منهدم کردن یا بی اثر کردن کالاهای مزبور را دارد، بدون این که از این بابت ملزم به جبران خسارت باشد.
حق مراجعه به فرستنده برای هزینه های اضافی و خسارات ناشی از بسته بندی
فرستنده موظف می باشد تا کالا را به طرز مناسبی بسته نماید، چنان چه به جهت عدم بسته بندی درست کالا به محموله باری خسارتی وارد گردد، صاحب کالا مسئول خسارات وارده به صاحب کالا و عامل زیان می باشد.
تحویل دادن کالا
با رسیدن کالا به مقصد، گیرنده موظف به تحویل گرفتن کالا می باشد. مطابق ماده ۱۴ کنوانسیون ژنو در مواردی که گیرنده از تحویل گرفتن کالا امتناع می کند، قراردادن کالا در اختیار وی مطابق قرارداد حمل و نقل مرکب، قوانین یا عرف تجاری حاکم در محل تحویل به یک مقام ذی صلاح یا شخص ثالثی که مطابق مقررات حاکم در محل تحویل، کالا باید به او سپرده شود .
در چه مواردی سند حمل و نقل مرکب قابل معامله می باشد؟
سند حمل و نقل مرکب در موارد ذیل قابل معامله است:
- این سند به حواله کرد یا در وجه حامل صادر شود.
- در صورتی که به حواله کرد باشد، با پشت نویسی قابل واگذاری است.
- اگر در وجه حامل باشد، بدون پشت نویسی قابل واگذاری است.
- درخواست تحویل کالا از عامل حمل یا شخصی که به نام او عمل می کند فقط در ازای ارائه سند حمل قابل معامله و یا صحیحا پشت نویسی شده، امکان پذیر است.
- در صورتی که چندین نسخه اصلی از سند حمل قابل معامله وجود داشته باشد، تحویل با حسن نیت کالا، در ازای یکی از نسخه های اصلی موجب مبری شدن عامل از تعهد در تحویل کالا می شود.
مسئولیت های فرستنده در حمل و نقل ترکیبی
فرستنده زمانی مسئول زیان وارده به عامل حمل و نقل مرکب است که ثابت شود زیان وارده ناشی از تقصیر یا غفلت فرستنده، مامورین یا نمایندگان او که در اجرای وظایفشان عمل می کنند، باشد. چنانچه ثابت شود که زیان وارده ناشی از تقصیر یا غفلت مامورین یا نمایندگان فرستنده است، مسئول زیان وارده هستند.
مهلت طرح دعوا علیه عامل حمل و نقل ترکیبی
گیرنده کالا مکلف است هرگونه تلف یا خسارتی را حداکثر در اولین روز غیر تعطیل پس از تحویل، به عامل حمل و نقل اعلام کند. اگر تلف یا خسارت غیر قابل رویت باشد، گیرنده باید اخطار کتبی ظرف ۶ روز پس از تحویل را به عامل ارسال نماید.
مهلت طرح دعوا مربوط به حمل و نقل مرکب، دو سال است. چنانچه یک اخطار کتبی مشتمل بر ماهیت ادعا و موارد اصلی آن در یک مهلت ۶ ماهه از تاریخی که کالا تحویل شده است یا اگر تحویل نشده از تاریخی که می بایست تحویل شده باشد اعلام نشده باشد، با انقضای این مهلت دعوا مشمول مرور زمان می شود.
در نهایت قراردادهای حمل و نقل چند وجهی، بارنامه های سراسری و تعیین دقیق مسئولیت ها در هر مرحله از مسیر، پیچیدگی های قانونی خاص خود را دارند. هرگونه ابهام یا نقص در این اسناد می‌تواند منجر به بروز اختلافات، تأخیر در تحویل و تحمیل خسارت های سنگین شود. به همین دلیل، مدیریت ریسک های حقوقی در این فرآیند، نقشی حیاتی ایفا می‌کند.
به همین جهت، داشتن یک مشاور حقوقی متخصص اهمیت پیدا می‌کند. دفتر حقوقی دادپویان حامی با تکیه بر تیمی مجرب و متخصص در زمینه قوانین حمل و نقل بین‌المللی و قراردادهای لجستیک، آماده است تا خدمات حقوقی تخصصی خود، از تنظیم قراردادهای استاندارد و غیرقابل نفوذ گرفته تا مدیریت دعاوی احتمالی و ارائه مشاوره تخصصی برای کاهش ریسک ها، به شما عزیزان ارائه نماید.
جهت بهره مندی از خدمات این مجموعه می توانید از طریق شماره های مندرج در وب سایت با ما در تماس باشید.
