یکی از قراردادهای حمل و نقل دریایی، قرارداد اجاره کشتی می باشد که فی ما بین صاحب کالا و مالک کشتی بسته می شود تا کشتی برای مدتی معین در جهت باربری در اختیار صاحب کشتی قرار بگیرد. بسیاری از تجار، چه در مقام اجاره دهنده کشتی و چه در مقام اجاره‌کننده، با این سوالات کلیدی روبرو هستند:
تفاوت میان قرارداد اجاره سفری (Voyage Charter) و زمانی (Time Charter) چیست؟ کدام بندهای قرارداد، ریسک های مالی را به دوش ما می‌اندازد؟ و چگونه می‌توان یک قرارداد مطمئن تنظیم کرد که منافع ما را در برابر حوادث پیش‌بینی نشده تضمین کند؟
برای دریافت پاسخ این سوالات با ما همراه باشید.
قرارداد اجاره کشتی چیست؟
قرارداد اجاره کشتی، که در اصطلاح بین‌المللی به آن چارتر پارتی (Charter Party) گفته می‌شود، در واقع یک قرارداد خصوصی برای کرایه کردن کل یا بخش عمده ای از ظرفیت یک کشتی است. این قرارداد بین دو طرف اصلی منعقد می‌شود:
- مالک کشتی: شخصی که کشتی را برای حمل بار در اختیار دیگری قرار می‌دهد.
- اجاره‌کننده: شخصی (معمولاً یک تاجر، واردکننده، صادرکننده یا یک شرکت حمل و نقل) که کشتی را برای حمل محموله خود اجاره می‌کند.
انواع قرارداد اجاره کشتی
انواع قرارداد اجاره کشتی به شرح ذیل می باشد:
قرارداد اجاره زمانی
قرارداد اجاره زمانی، یکی از انواع قرارداد اجاره کشتی است که در آن مستاجر کل ظرفیت خالص کشتی را برای مدت معین که می تواند چند روز، ماه، سال از تاریخ معین از مالک آن در ازای پرداخت اجاره بهای مشخص شده اجاره نماید.
در این نوع از قرارداد، تاخیرات تحت عنوان زمان بیش از مدت اجاره نامیده می شود بنابراین دموراژ کاربردی ندارد. همچنین انجام سفرهای دریایی با سرعت معقول جزو شرایط ضمنی هر قرارداد اجاره زمانی است اما این تعهد در مواردی است که خلاف آن در قرارداد ذکر نشده باشد.
در اکثر موارد در قراردادهای اجاره کشتی به صورت زمانی مقرر می گردد، مالک کشتی مکلف است سفرهای دریایی را با نهایت سرعت انجام دهد و سرعت مد نظر نیز باید مشخص شود.
وظایف مالک کشتی در قرارداد اجاره زمانی
در قرارداد اجاره زمانی مالک، اداره امور دریانوردی و فنی شناور را بر عهده دارد و موظف به تضمین قابلیت دریانوردی شناور می باشد. همچنین مالک ملزم می باشد تا شناور را در طول مدت قرارداد مجهز و سرپا نگه دارد و چنانچه شناور در طول مدت قرارداد اجاره قابلیت دریانوردی خود را از دست بدهد، اجاره کننده می تواند با مراجعه به مرجع صالح علیه مالک طرح دعوا نماید.
وظایف اجاره کننده در قرارداد اجاره زمانی
اجاره کننده موظف به پرداخت اجاره بهای تعیین شده قرارداد می باشد، در صورت عدم پرداخت اجاره بها توسط مستاجر، مالک می تواند نسبت به فسخ قرارداد اجاره اقدام نماید.
طبق ماده ۱۴۴ قانون دریایی، اگر اجاره کننده ظرفیت معین و مشخصی از یک شناور را اجاره کرده باشد، لیکن کمتر از آن بارگیری کند، اجاره کننده مکلف است تمام مال الاجاره تعیینی را پرداخت کند. لیکن اگر بیش تر از ظرفیت بارگیری نماید می بایست اجاره بها را افزایش دهد.
چنانچه پس از آن که مالک کشتی در محل تعیین شده آمادگی خود را جهت تحویل شناور به مستاجر اعلام نمود، اجاره کننده بدون دلیل از شروع قرارداد امتناع نماید، اجاره کننده ملزم به پرداخت نصف مال الاجاره به مالک می باشد.
قرارداد اجاره سفری
قرارداد اجاره سفری، قراردادی است که طرفین در آن توافق می نمایند که کشتی برای یک یا چند سفر معین در اختیار مستاجر قرار گیرد. ضمن قرارداد اجاره می بایست در خصوص سفرهایی که مستاجر قصد انجام آن را دارد درباره بندر بارگیری، بندر تخلیه و بنادری که شناور در آن توقف دارد فی مابین طرفین توافق حاصل گردد.
مستاجر کشتی علاوه بر پرداخت اجاره کشتی، وظیفه پرداخت سایر مبالغ ناشی از تاخیر در معرفی بندر، معطلی بیش از زمان مقرر در قرارداد برای بارگیری یا تخلیه و یا تدارک مدارک مربوط به حمل کالا یا تاخیراتی که در بندر مربوطه برای ادامه سفر یا تاخیر به واسطه موانعی که با آن مواجه اند را خواهد داشت.
وظایف مالک در قرارداد اجاره سفری
وظایف مالک در قرارداد اجاره سفری به شرح ذیل می باشد:
- اماده کردن کشتی که دارای قابلیت دریانوردی است و کشتی مذکور باید با سرعت معقول به سمت بندر یا اسکله قراردادی حرکت نموده به نحوی که در زمان مقرر در قرارداد، آماده بارگیری باشد.
- وظیفه دیگر مالک حفظ این قابلیت در طول سفر به منظور انجام سفر دریایی با سرعت معقول و ایمن به نحوی که در زمان مقرره در بندر یا اسکله مشخص شده در قرارداد حاضر برای تخلیه باشد.
وظایف اجاره کننده در قرارداد اجاره سفری
در قرارداد اجاره سفری، اجاره کننده موظف است ظرف مدت معینی بندر یا اسکله مشخص را در داخل یک بندر برای بارگیری معلوم نموده و به اطلاع مالک کشتی برساند. همچنین موظف است در زمان عمقولی عملیات بارگیری و تخلیه محموله را حسب مورد در آغاز و پایان سفر دریایی در محل مقرره قراردادی انجام دهد.
قرارداد اجاره دربست یا لخت
قرارداد اجاره دربست یا لخت قراردادی است که اجاره کننده، شناور را به دربست و غیر مجهز برای مدتی معین اجاره می نماید. قانون دریایی ایران در خصوص این نوع از اجاره ساکت می باشد اما در عرف دریایی مورد مقبولیت می باشد. در این نوع از قرارداد مستاجر، خدمه، مستخدمین و فرمانده را انتخاب می نماید و مسئولیت قابلیت دریانوردی بر عهده وی است.
وظایف اجاره کننده در قرارداد اجاره دربست یا لخت
در اجاره دربست تمام هزینه های مرتبط با حفظ و نگهداری، تعمیر، پرداخت عوارض بندی، سوخت، حقوق خدمه بیمه و … بر عهده اجاره کننده است. همچنین اجاره کننده مکلف به پرداخت اجاره بها در مواعد تعیین شده می باشد.
اجاره کننده موظف به استرداد شناور با همان حالت و کیفیتی است که از مالک تحویل گرفته است. چنانچه در اثر استهلاک طبیعی و عرفی کیفیت شناور کاهش یابد، اجاره کننده مسئول نمی باشد.
اجاره کننده مسئول کلیه خسارات وارد شده به مالک آن می باشد، در صورتی که بر اثر عمل اجاره کننده شناور توقیف گردد، اجاره کننده می بایست به هزینه خود اقدامات لازم را برای آزادی وثیقه انجام دهد.
وظایف مالک در قرارداد اجاره دربست
مالک تا قبل از تنظیم قرارداد اجاره دربست وظیفه تعمیرات شناور را بر عهده دارد. همچنین بعد از تنظیم قرارداد اجاره چنان چه عیب و نقص قبل از قرارداد موجود بوده است، مالک ملزم به جبران می باشد.
قرارداد اجاره مختلط
یکی دیگر از قراردادهای اجاره کشتی، قراردادی است که ترکیبی از قرارداد اجاره سفری و زمانی می باشد. در این نوع، پول پرداختی عنوان اجاره به خود می گیرد نه کرایه حمل و حداقل و حداکثر طول سفر را از لحاظ زمانی تعیین می کنند. همچنین در این نوع از قرارداد، مقررات مربوط به دموراژ و زمان مجاز برای بارگیری و تخلیه کالا وجود ندارد و هرگونه تاخیر به عنوان خارج از زمان مقرره برای اجاره به حساب می آید.
تفاوت قرارداد اجاره سفری و زمانی با قرارداد اجاره لخت
تفاوت قرارداد اجاره سفری و زمانی با قرارداد اجاره لخت را می توان طبق جدول ذیل توضیح داد:
قرارداد اجاره کشتی از اهمیت خاصی در تجارت بین الملل دارد که بهتر است توسط وکیل متخصص در حمل و نقل بین المللی تنظیم گردد.
تفاوت قرارداد اجاره کشتی و بارنامه
این دو سند مهم ترین اسناد در حمل دریایی هستند و هر دو قرارداد حمل و نقل دریایی محسوب می شود. اما کاربردشان کاملاً متفاوت است:
- بارنامه به عنوان رسید دریافت کالای بارگیری شده و در حکم قرارداد حمل کالا است در حالی که قرارداد اجاره کشتی قراردادی است در خصوص اجاره تمام یا قسمت عمده ظرفیت یک کشتی.
- بارنامه سند مالکیت محسوب می شود اما قرارداد اجاره فاقد چنین خصیصه ای ست.
- بارنامه قابلیت نقل و انتقال دارد اما قرارداد اجاره کشتی قابل انتقال نیست.
- قرارداد اجاره ممکن است برای یک سفر معین یا مدت زمان معینی باشد، اما بارنامه به طور معمول برای حمل کالای خاص به مقصد معین صادر می شود.
نحوه تنظیم قرارداد اجاره کشتی
در قراردادهای اجاره کشتی باید موارد ذیل مشخص شود:
- نام مالک کشتی
- نام مستاجر کشتی
- نام کشتی
- ظرفیت کشتی
- تابعیت کشتی
- نوع قرارداد اجاره
- محل استقرار کشتی
- طریقه بارگیری کشتی
- وظایف مستاجر در مورد تخلیه و بارگیری (یعنی تعداد روزها یا مدتی که کشتی در حال بارگیری و تخلیه است و پرداخت هزینه تاخیر در مواردی که مدت تخلیه یا بارگیری از حد Lay days تجاوز کند.)
- وظایف مالک کشتی در مورد تخلیه و بارگیری
- وظیفه مالک در خصوص آماده نمودن کشتی که دارای قابلیت دریانوردی است در موعد و محل مقرر
- صدور اعلامیه ای در بندر مبدا و مقصد دال بر اینکه محموله کالای تجارتی قانونی است.
- مقصد و اسم محل هایی که از مبدا تا مقصد بین آنها کشتی عبور می کند.
- وزن و تعداد کالاهایی که باید بارگیری شود.
- مسئولیت مستاجر در مورد پرداخت کرایه بها به صورت پیش پرداخت یا بعد از تکمیل و انجام سفر
- وظیف فرمانده
- خطراتی که متصدی باربری نسبت به آنها مسئولیتی ندارد.
- موارد فسخ قرارداد و میزان جریمه ناشی از نقض مقررات قرارداد.
شرایط اساسی در قرارداد اجاره کشتی
در قراردادهای اجاره کشتی می بایست شرایط ذیل رعایت شود مگر اینکه در قرارداد بر خلاف آن توافق شود:
- کشتی باید قابلیت دریانوردی داشته باشد.
- کشتی دارای آمادگی لازم برای آغاز سفر دریایی است و سفر را با سرعت معقول و رعایت احتیاط لازم ادامه خواهد داد.
- کشتی از مسیر توافق شده به صورت قراردادی، عرفی و معمولی، انحراف نخواهد داشت مگر اینکه انحراف به جهت حفظ ایمنی کشتی، جان یا مال در دریا و یا انجام تعمیرات روی کشتی، حفظ کشتی در مقابل ورود خسارات بیشتر و نجات جان آدمی صورت گیرد.
- مستاجر یا فرستنده کالا، کالای قاچاق و ممنوعه یا خطرناک را داخل محموله نخواهد گذاشت.
آثار نقض مقررات قرارداد اجاره کشتی
در مواردی که مقررات قرارداد اجاره کشتی نقض شود آثار ذیل را در پی خواهد داشت:
- اگر نقض شرایط قرارداد قبل از اینکه سفر آغاز شود کشف گردد، زیان دیده حق فسخ قرارداد و ادعای خسارت وارده را خواهد داشت.
- اگر از هرگونه نقض شرایط قرارداد بعد از اینکه سفر آغاز شد، اطلاع حاصل شود، زیان دیده می تواند ادعای خسارت نماید.
- انحراف غیرموجه از مسیر عرفی و معمولی یا قراردادی از اسباب فسخ قرارداد اجاره کشتی است. در مواقع انحراف غیرموجه از مسیر عرفی و معمولی یا مسیری که در قرارداد توافق شده است، مالک کشتی حق استفاده از مواد مربوط به خطرات دریایی که مسئولیت متصدیان باربری نسبت به آنها استثناء شده است را نخواهد داشت.
دفتر حقوقی دادپویان حامی، با تکیه بر تیمی از وکلای متخصص در حوزه تجارت بین الملل و قراردادهای بین‌المللی، خدمات حقوقی تخصصی خود را شامل موارد ذیل به شما عزیزان ارائه می نماید:
- تنظیم و بازبینی دقیق قراردادهای چارتر پارتی برای پوشش کامل ریسک ها و حفاظت از منافع شما.
- ارائه مشاوره حقوقی استراتژیک برای انتخاب بهترین نوع قرارداد متناسب با ماهیت محموله و معامله شما.
- نمایندگی و دفاع از حقوق شما در اختلافات احتمالی و دعاوی مرتبط با حمل و نقل دریایی.
جهت بهره مندی از خدمات حقوقی تخصصی این مجموعه می توانید با شماره های مندرج در وب سایت با ما در تماس باشید.
