یکی از مسائل قابل توجه در زمینه مالکیت فکری و صنعتی، اسرار صنعتی و تجاری و حمایت از آنها می‌باشد. لیست مشتریان دائمی، استراتژی قیمت‌گذاری منحصر به فردتان، یک کد نرم افزاری خاص، یا حتی یک فرآیند تولید بهینه سازی شده، همه این ها می‌توانند در زمره اسرار تجاری باشند.
برخلاف اختراع یا علامت تجاری، اسرار تجاری خود را در هیچ اداره‌ای ثبت نمی‌کنید. پس این سوال اساسی پیش می‌آید، قانون چگونه از چیزی محافظت می‌کند که ذاتاً باید مخفی بماند؟اگر یک کارمند کلیدی شرکت را ترک کند و لیست مشتریان شما را به رقیب بفروشد، چه اقدام قانونی می‌توانید انجام دهید؟
در این مقاله سعی داریم به صورت شفاف و کاربردی به سوالات کلیدی در این زمینه پاسخ دهیم. برای کسب اطلاعات دقیق در این خصوص با ما همراه باشید.
اسرار تجاری چیست؟
اسرار تجاری، عبارت است از مجموع اطلاعات مربوط به روش و فن ساخت و تولید کالا و محصولات و برنامه یا فرمول کار و طرح و مهارت های عملی و تجربی تولید و عرضه ی محصولات در بازار، بدون آنکه عموم مردم و یا رقیب های رشته موضوع یک فعالیت اقتصادی و تجاری از آن آگاهی پیدا کنند.
ویژگی های اسرار تجاری
همه اطلاعات محرمانه یک شرکت، لزوماً راز تجاری نیستند. برای اینکه یک اطلاعات بتواند از حمایت قانون بهره مند شود، باید شرایط ذیل را دارا باشد:
مخفی و سری بودن اسرار صنعتی و تجاری
مطابق با بند الف ماده ۳۹ موافقت نامه تریپس، منظور از محرمانه بودن اطلاعات افشا نشده و اسرار صنعتی و تجاری به این معناست که به عنوان یک مجموعه یا با ترکیب یا سر هم کردن دقیق اجزاء آن، اشخاص درون محافلی که معمولاً با این نوع از اطلاعات سروکار دارند، عموماً از آن آگاهی نداشته باشند یا دسترسی این اشخاص به اطلاعات مزبور به سادگی امکان پذیر نباشد.
ارزش تجاری داشتن اسرار صنعتی و تجاری
مطابق با بند ب ماده ۳۹ موافقت نامه تریپس؛ «اسرار صنعتی و تجاری می بایست بخاطر محرمانه بودنشان، دارای ارزش تجاری باشند.» به این معنی که در ساخت محصولات با به کارگیری مهارت خاص کسب شده، به نحوی تأثیر داشته باشند که به تولید، کیفیتی مخصوص بدهند و آن را از محصولات مشابه متمایز گردانند و سبب جلب بیشتر مشتری و مصرف کنندگان شوند.
اقدامات معقول و متعارف جهت محرمانه نگهداشتن اسرار صنعتی و تجاری
مطابق با بند ج ماده ۳۹ موافقت نامه تریپس: «حسب اوضاع و احوال، شخص که قانوناً کنترل اطلاعات مزبور (اطلاعات افشانشده) را در اختیار دارد، می بایست برای محرمانه نگهداشتن آنها اقدامات معقولی را به عمل آورده باشد.» در واقع صاحب این رموز و مهارت ها، می بایست برای مخفی نگهداشتن این رموز تجاری اصرار و تأکید داشته باشد و در حفاظت آنها به منظور عدم دسترسی رقبای فعالیت اقتصادی مربوط به صنعت یا تجارت، به طور معقول و متعارف تلاش کند.
برای حفظ محرمانه نگه داشتن اسرار تجاری ازوکیل مالکیت فکری راهکارهای قانونی را اخذ نمائید.
جنبه عینی و موضوعی داشتن اسرار صنعتی و تجاری
تشخیص محرمانه و مخفی بودن اسرار صنعتی و تجاری، جنبه شخصی نداشته و تشخیص کارکنان و مدیران موسسات صنعتی و تجاری در این زمینه کاربرد ندارد. بلکه اطلاعات محرمانه باید جنبه عینی و موضوعی داشته باشند. بدین معنی که موضوع در کیفیت تولید و جلب مشتریان نقشی اساسی داشته باشند.
حمایت از اسرار صنعتی و تجاری در قوانین و مقررات بین المللی
بند ۲ ماده ۱ کنوانسیون پاریس
در قرارداد فوق، صراحتاً نامی از اسرار صنعتی و تجاری برده نشده است، ولیکن با دقت نظر در قسمت اخیر این بند، که یکی از طرق مؤثر برای حمایت از مالکیت طرح صنعتی را جلوگیری از رقابت غیرقانونی و نامشروع دانسته، استنباط می شود که به طور ضمنی تجاوز به اسرار صنعتی و تجارتی یا افشاء این اسرار، از موارد رقابت نامشروع و غیرقانونی و باعث لطمه به حقوق ناشی از مالکیت صنعتی می باشند.
ماده ۱۰ مکرر کنوانسیون پاریس
مطابق با مقرره قانونی فوق، کشورهای عضو اتحادیه یعنی اعضای کنوانسیون مذکور، متعهد و مکلفند از اتباع کشورهای عضو این اتحادیه، در مقابل رقابت غیرقانونی و مکارانه حمایت مؤثر قانونی به عمل آورند.
رقابت مکارانه یا غیرقانونی، عبارت است از هرگونه اقدام رقابتی که غیر اخلاقی یا غیر شرافتمندانه در زمینه فعالیت‌های اقتصادی و تجاری باشد.
از آنجائیکه حمایت از اسرار صنعتی و تجاری، باعث جلوگیری از رقابت مکارانه و غیر قانونی می باشد؛ لذا مبارزه با رقابت مکارانه، مورد توجه قرارداد پاریس واقع شده و در واقع، از نظر بین المللی به طور ضمنی حمایت و حفاظت از اسرار صنعتی و تجاری از موضوعات مهم مالکیت فکری و صنعتی دانسته شده است.
ماده ۳۹ موافقت نامه تریپس
در مقرره قانونی فوق، صراحتاً به موضوع اطلاعات مخفی و افشاء نشده، یا اسرار صنعتی و تجاری پرداخته شده و از نظر بین المللی این اسرار مورد حمایت قرار گرفته است. مطابق با این ماده: «اعضا ضمن تضمین حمایت مؤثر در مقابل رقابت غیرمنصفانه به نحو مقرر در ماده ۱۰ کنوانسیون پاریس، از اطلاعات افشا نشده و از اطلاعات ارائه شده به دولت یا موسسات دولتی حفاظت خواهند کرد.»
حمایت از اسرار تجاری در قانون ایران
در قوانین ایران، راجع به اسرار تجاری نه در قوانین تجاری و نه در قوانین مجازات اسلامی و نه در سایر ضوابط اقتصادی، مقرراتی ملاحظه نمی شود و آنچه در ماده ۶۴۸ قانون مجازات راجع به افشای اسرار آمده ناظر است بر جرم بودن افشای اسرار شغلی و حرفه ای پزشکان، جراحان، ماماها، داروفروشان و کلیه کسانی که به مناسبت شغل یا حرفه خود مانند وکلای دادگستری، محرم اسرار می باشند که هیچ گونه ارتباطی به اسرار ساخت کالا یا رمز مدیریت تجاری و فعالیت های اقتصادی ندارد.
مواد ۶۴، ۶۵ و ۷۵ قانون تجارت الکترونیک نیز منحصرا ناظر بر حمایت از اسرار تجاری معاملات و تجارت الکترونیکی است که به معنای خرید و فروش کالا، خدمات و اطلاعات از طریق شبکه های کامپیوتری نظیر اینترنت است. اما این بدان معنا نیست که قانون ایران از اسرار تجاری حمایتی نمی نماید بلکه برای طرح شکایت از افشاء اسرار تجاری می توان به قانون تجارت الکترونیک و قانون مجازات اسلامی استناد نمود.
مصادیق اسرار صنعتی و تجاری
با توجه به تعریف اسرار صنعتی و تجاری که به معنای مجموع دانش و مهارت های فنی محرمانه و ابزار ساخت و اطلاعاتی می باشد که در فعالیت های صنعت و توسعه فنون ساخت محصولات صنعتی و تجاری، مفید و ضروری می باشد؛ می بایست از طریق ذکر مصادیق این اسرار به شرح ذیل مشخص گردد که مهارت ها و دانش فنی و اطلاعات مفید و ضروری در تولید محصولات صنعتی و تجاری شامل چه مواردی می گردد؟
مصادیق اسرار صنعتی و تجاری مقرر در ماده ۶۵ قانون تجارت الکترونیکی
اطلاعات، فرمول ها، الگوها، نرم افزارها، برنامه ها و ابزارها و روش ها، تکنیک ها و فرآیندها (ابزار و روشهای تولید)، تألیفات منتشرنشده، روش های انجام تجارت و داد وستد، فنون، نقشه ها و فراگردها، اطلاعات مالی، فهرست مشتریان، طرح های تجاری و امثال اینها.
مصادیق اسرار تجاری در پنجمین برنامه کارگروه جامعه اروپایی و در کمیسیون اروپایی DG:
- گردآوری داده ها
- طرح ها و نقشه ها
- طرح های معماری
- نقشه های جغرافیایی
- اطلاعات باارزش شغلی
- استراتژی های شغلی
- روش انجام کسب و کار
- طرح های بازاریابی
- اطلاعات مربوط به قیمت ها و هزینه ها
- اطلاعات مربوط به تخفیفات و فعالیت های مربوط به گسترش تولیدات و معاملات
- فرآیندهای برنامه های کامپیوتری
- فن آوری صنعتی یا فرآیندهای تکمیلی یا ترمیمی و تعمیری و تکنیک ها
- فرآیندهای مربوط به ردیابی اسناد
- جداول کتابهای راهنما
نوهاو (hwo ـ Know)
یکی دیگر از مصادیق اسرار صنعتی و تجاری، اطلاعات و مهارت های تجربی و حرفه ای است که در ساخت یک محصول کاربرد دارد و در زبان انگلیسی hwo ـ Know نامیده می شود.
اصطلاح نوهاو طبق تعریف ICC، عبارت است از: «مجموعه اطلاعات، مفاهیم و تجربیات حرفه ای یا تمهیدات لازم برای ساخت یک محصول»
نوهاو در حقیقت همان تجربیات و مهارت های فنی ساخت و نحوه انجام عملیات تجاری است، که ممکن است اطلاعات مربوط به آن ها جنبه سری و محرمانه داشته باشد یا اینکه جنبه سری نداشته باشد؛ ولی اسرار صنعتی یا تجاری، اطلاعات و فرمول های کاملاً سری است که دارای ارزش اقتصادی در زمینه های صنعتی و تجاری است که باید حتماً «مخفی و سری» باقی بماند.
سایر مصادیق اسرار صنعتی وتجاری
- فرمول های شیمیایی.
- تکنیک های مکانیکی مؤثر در صنایع مختلف تولیدی و موثر در اسرار ساخت.
- روش های خاص در معاملات تجاری، بازاریابی.
- روش های مدیریتی و شغلی در اسرار تجاری و فعالیت های خرید و فروش تولیدات محصولات صنعتی و کشاورزی.
راهکارهای قانونی برای محافظت از اسرار تجاری
حفاظت از اسرار تجاری نیازمند برخی از اقداماتی است که به شرح ذیل توضیح خواهیم داد:
قرارداد محرمانگی
قرارداد محرمانگی یا عدم افشای اطلاعات یک قرارداد رسمی است که طرف مقابل را متعهد می‌کند اطلاعاتی را که از شما دریافت می‌کند، محرمانه نگه دارد و از آن سوءاستفاده نکند. این قرارداد را می توان به صورت قراردادی مجزا تنظیم نمود و یا در متن قراردادهای اصلی به عنوان یکی از شروط درج نمود.
در این نوع از قرارداد باید به صراحت قید شود چه اطلاعاتی محرمانه تلقی می‌شود. همچنین مقرر شود تعهد به حفظ اسرار حتی پس از پایان همکاری نیز ادامه دارد. جریمه و ضمانت اجرای نقض این تعهد مشخص گردد.
قرارداد عدم رقابت
این قرارداد، کارمندان را متعهد می‌کند که تا مدت زمان مشخصی پس از ترک شرکت، در یک کسب وکار رقیب مشغول به کار نشود یا کسب وکار مشابهی راه اندازی نکنند.
شکایت کیفری برای مجازات فرد خاطی
این مسیر با هدف مجازات کردن مجرم طی می‌شود. با استناد به قانون تجارت الکترونیک و قانون مجازات اسلامی علیه فردی که اسرار تجاری را سرقت یا افشا کرده، شکایت کیفری تنظیم کنید.
مطالبه تمام خسارت‌های وارد شده
همزمان با مسیر کیفری یا به صورت جداگانه، می‌توانید برای جبران خسارت های مالی خود اقدام کنید. دادگاه با ارجاع پرونده به کارشناس رسمی دادگستری، میزان دقیق خسارت وارد شده را برآورد کرده و فرد خاطی را به پرداخت آن محکوم می‌کند.
جمع بندی
اسرار تجاری از اهمیت بالایی برخوردار هستند که نیازمند حفاظت هوشمندانه و قانونی‌اند.
برای برخورداری از حمایت قانون، اطلاعات باید سه شرط کلیدی را داشته باشد: مخفی بودن، داشتن ارزش اقتصادی و از همه مهم تر، اثبات اینکه شما برای حفاظت از آن اقدامات معقولی انجام داده‌اید. پیچیدگی‌های حقوقی و نیاز به تنظیم قراردادهای دقیق، داشتن وکیل متخصص در این زمینه را دو چندان می نماید.
دفتر حقوقی دادپویان حامی، با تیمی از وکلای با تجربه و مسلط بر قوانین و مقررات مرتبط با این حوزه، آماده ارائه خدمات حقوقی تخصصی خویش اعم از تهیه و تنظیم قراردادهای محرمانگی، ارائه مشاوره تخصصی و طرح دعوا در صورت افشاء اسرار تجاری به شما عزیزان می باشد.
برای دریافت مشاوره تخصصی در زمینه حفاظت از اسرار تجاری با ما در دادپویان حامی تماس بگیرید.
