برای ثبت اختراع در قوانین ومقررات کشورها، شرایطی پیش بینی شده است؛ که دسته ای از این شرایط، ماهوی است و فقدان آن ها، شناسایی حق اختراع و حمایت از آن را با مواجه با اشکال می نماید. دسته ای دیگر از شرایط، شرایط شکلی است که عمدتاً به نحوه تهیه و تنظیم اظهارنامه و ضمائم آن برمی گردد و فقدان آن ها اگرچه  می تواند تحت شرایطی، موجب عدم ثبت اختراع گردد ولی اهمیت آن به اندازه شرایط ماهوی و اساسی نیست. که این شرایط در قانون ثبت علائم و اختراعات و موافقت نامه تریپس بیان گردیده است.

از طرفی تعریف اختراع و شرایط ماهوی آن همچنین نظم عمومی و اخلاق حسنه و مصالح عمومی کشورها از قبیل حفظ حیات، بهداشت انسان، حیوان و نبات، محیط زیست اقتضا دارد که در قوانین داخلی کشورها مواردی به صراحت از  حیطه و حوزه حمایتی اختراع  خارج شوند. که اعمال این استثنائات در قوانین ملی کشورها و معاهدات بین المللی از جمله موافقت نامه تریپس تجویز شده است.

با توجه به مراتب فوق؛ در دسته بندی اختراعات قابل ثبت و اختراعات غیر قابل ثبت موارد ذیل حائز اهمیت و قابل ذکر می باشد:

• اختراعات قابل ثبت

شرایط ثبت هرگونه اختراع اعم از محصول یا فرآیند طبق بند ۱ ماده ۲۷ موافقتنامه تریپس(TRIPS) :(موافقت نامه راجع به جنبه های تجاری حقوق مالکیت معنوی) و مواد ۱ و ۲ قانون ثبت علائم و اختراعات مصوب ۱۳۸۶:

• جدید بودن: اختراع جدید اختراعی است که در فن یا صنعت قبلی وجود نداشته باشد و فن یا صنعت قبلی عبارتست از هر چیزی که در نقطه ای از جهان از طریق انتشار کتبی یا شفاهی یا از طریق استفاده عملی و یا هر طریق دیگر، قبل از تقاضا و یا در موارد حق تقدم ناشی از اظهارنامه ثبت اختراع، افشا شده باشد.

نکته مهم : با توجه به بند «ه» ماده ۴ قانون ثبت علائم و اختراعات، قانونگذار معیار تازگی مطلق یا عدم افشای اختراع در هیچ نقطه از جهان را برای احراز تازگی اختراع انتخاب کرده است. به این معنا که موضوع اختراع نباید در هیچ نقطه‌ای از جهان مورد استفاده قرار گرفته و یا به هر نحوی افشا شده باشد و تازگی سرزمینی و اینکه اختراع فقط در سطح داخلی کشورها تازگی داشته باشد یا تازگی نسبی کفایت نمی‌کند. در واقع اختراع بایستی “در سطح جهان” تازگی داشته باشد و افشای آن به هر وسیله‌ای و یا استفاده از آن به هر نحوی در هر نقطه ای از جهان موجب زایل شدن وصف تازگی اختراع خواهد شد.

• دارا بودن گام ابتکاری: به معنای اختراعی است که برای شخص ماهر در فن یا صنعتی که اختراع به آن مربوط می‌شود ناآشکار باشد.
• منظور و هدف از این شرط است که اختراع ادعایی حاوی گام ابتکاری باشد. یعنی ناشی از فعالیت خلاقانه و مبتکرانه باشد و دارای درجه ای از پیشرفت و توسعه باشد که با اهمیت و فوق‌العاده تلقی شود.
• در واقع شرط عدم بدیهی بودن اختراع بعد از مرحله احراز نوآوری و تازگی مورد توجه قرار گیرد و این شرط گام ابتکاری است که میزان پیشرفت و حرکت رو به جلو را در تکنولوژی مشخص می کند. این شرط باعث می‌شود تنها از پیشرفت های صنعتی واقعی که شایسته ثبت به عنوان اختراع هستند حمایت به عمل آید.
• برای احراز گام ابتکاری ابتدا باید فن یا صنعت قبلی شخص و سپس شخصی که دارای مهارت معمولی در فن مذکور است آن را با اختراع ادعایی مقایسه کند.
• محدوده مورد بررسی برای احراز گام ابتکاری، فن یا رشته خاصی است که اختراع در آن قرار دارد و متخصص همان رشته یا حرفه با توجه به معلومات قبلی رشته خود نظر خواهند داد که آیا اختراع ادعا شده، واضح و آشکار بوده یا دارایی گام ابتکاری می باشد.

نکته مهم: اختراع ادعایی نباید برای دارنده مهارت عادی در فن مذکور معلوم و آشکار باشد. البته اگر اختراع دارای پیچیدگی خاصی باشد، به جای فرد دارای مهارت عادی، برای احراز گام ابتکاری باید از یک تیم استفاده کرد. (ماده ۲ قانون ثبت علائم و اختراعات)

• داشتن کاربرد صنعتی : اختراع ادعایی باید دارای کاربرد صنعتی باشد. به این معنا که بتوان اختراع را در صنعت یا برای مقاصد تجاری مورد استفاده قرار داد.
• بنابراین اگر اختراع ادعایی یک پدیده و محصول صرفاً نظری باشد ولواینکه مفید باشد قابل ثبت به عنوان اختراع نیست.

 منظور از کاربرد صنعتی چیست؟

منظور امکان استفاده از اختراع در صنعت موجود است و امکان استفاده از آن در صنعت آینده. چرا که هیچکس از  پیشرفت های صنعت و فناوری در آینده اطلاعی ندارد.

• کاربرد صنعتی یا قابلیت استفاده از آن در صنعت بدین معناست که استفاده از اختراع بتواند مشکلی را رفع نموده یا درجه سختی آن را در مقایسه با وضع سابق کاهش دهد یا به حل مشکل سرعت بیشتری ببخشد.
• با توجه به ماده ۲ قانون ثبت علائم و اختراعات، از نظر صنعتی اختراعی کاربردی محسوب می‌شود که در رشته‌ای از صنعت قابل استفاده یا ساخت باشد.
• مراد از صنعت معنای گسترده آن می باشد. مواردی نظیر صنایع دستی، کشاورزی، ماهیگیری و خدمات و علاوه بر صنعت و بازرگانی به معنای اخص ، شامل رشته های صنایع کشاورزی، کلیه محصولات مصنوعی یا طبیعی از قبیل برگ توتون، میوه، دام، گل، مواد معدنی و …

• حمایتی که جامعه در قالب ثبت اختراع از مخترع به عمل می‌آورد در قبال افشای اطلاعات مربوط به ابداع توسط مخترع است.

نظامهای ثبت اختراع نوعاً از مخترع می خواهند اطلاعات مربوط به اختراع را به نحوی افشاء کند که به قدر کافی روشن و کامل باشد تا یک شخص ماهر در آن صنعت یا فن بتواند آن را پیاده نماید. در واقع مخترع ملزم می شود که بهترین شیوه عملی کردن اختراع را معرفی نماید و در غیر این صورت اختراع قابل ثبت نخواهد بود.

اختراعات غیر قابل ثبت

• طبق ماده ۴ قانون ثبت علائم و اختراعات مصوب ۱۳۸۶: موارد زیر از حیطه حمایت از اختراع خارج است:

الف- کشفیات، نظریه های علمی، روش های ریاضی و آثار هنری.

ب- طرحها و قواعد یا روشهای انجام کار تجاری و سایر فعالیت‌های ذهنی و اجتماعی.

ج- روش های تشخیص و معالجه بیماری های انسان و حیوان.

د-  منابع ژنتیکی و اجزاء ژنتیک تشکیل دهنده آنها و همچنین فرآیندهای بیولوژیک و تولید آنها.

ه- اختراعاتی که بهره برداری از آنها خلاف موازین شرعی یا نظم عمومی و اخلاق حسنه باشد.

و- آنچه قبلاً در فنون و صنایع پیش بینی شده باشد.

نکته مهم: در صورتی که افشاء اختراع ظرف مدت ۶ ماه قبل از تاریخ تقاضا یا در موارد مقتضی قبل از تاریخ حق تقدم صورت گرفته باشد، مانع ثبت نخواهد بود.

• علت اینکه نظریه‌های علمی و روش های ریاضی و طرح ها و قواعد یا روشهای انجام کار تجاری و سایر فعالیت های ذهنی و تجاری از حیطه حمایت اختراع خارج شده اند این است که موارد فوق فاقد قابلیت استفاده در صنعت و کشاورزی هستند.
• اختراعی که در ارتباط با روش های اجرای فعالیتهای ذهنی یا انجام تجارت می باشد از پذیرش آن به عنوان اختراع خودداری می شود.

اشتراک گذاری: