منابع ایجاد حق زارعانه در حقوق ایران علاوه بر قوانین و مقررات، از عرف و رویه های قضایی و قراردادها که به عنوان یکی از منابع اصلی تنظیم کننده روابط زارع و مالک شمرده شده اند می توان یاد کرد که به عنوان منابع اصلی حق زارعانه قابل بررسی می باشند.
اصلی ترین منابع ایجاد حق زارعانه
قانون
قوانين و مقررات در نظام حقوقي موضوعه مهمترين منبع براي تعيـين حقـوق و تكـاليف بـه شمار مي روند
الف) قوانین و مقررات پيش از انقلاب که به حق زارعانه اشاره دارند:
- ماده ۲۲۰ قانون مدني مصوب ۱۳۰۷ و اصلاحات بعدي
- .ماده ۳۱ آيين نامه قانون ثبـت مـصوب ۱۳۱۷
- ماده ۲ آيين نامه اجرايي قانون فروش خالصجات مصوب ۲۱/۸/۱۳۳۶
- ماده یک قانون اصلاحات ارضي در سال ۱۳۳۹
- .ماده ۲۹ قانون برنامه عمراني سوم كشور مصوب ۲۱/ ۳ /۱۳۴۶
- ماده ۵۰ قانون آب و نحوه ملي شدن آن مـصوب ۲۴/ ۷ /۱۳۴۷
- قانون خريد اراضي و ابنيه و تأسيسات حفظ براي آثار تاريخي و باستاني مصوب ۲۶/ ۹ /۱۳۴۷
- قانون خريد اراضي كشاورزي براي تأمين نيازمنديهـاي صـنعتي و معـدني مـصوب /۴/۹ ۱۳۴۸
ب) قوانین و مقرراتی که بعد از انقلاب حق زارعانه را به رسمیت شناخته اند:
۱.ماده ۴ وآئين نامه اجرا يي لايحه قانوني اصلاح لايحه قـانوني واگـذاري و احيـاء اراضـي در ايـران مصوب ۲۱/ ۱ /۵۹
- قانون نحوة خريد و تملك اراضي و املا ك براي اجراي برنامه هاي عمومي ، عمراني و نظامي وزارتخانه ها يا مؤسسات و شر تك هاي دولتي يا وابسته به دولت مصوب /۷ ۱۱/۱۳۵۸
- ماده واحده قـانون ابطـال اسـناد فـروش رقبـات آب و اراضـي موقوفـه مـصوب و ۱۳۷۱ آيين نامه آن
- بند ۴ ماده ۱۹ آئين نامه اجرايي قانون زمين شهري مصوب ۲۴/ ۳ /۱۳۷۱
عرف
قانونگذار در قوانین متعدد حق زارعانه را بیان کرده ولی حکم موضوع و سایر جزئیات را به عرف ارجاع داده است و از آنجا که عرف راجع به حق زارعانه اعتبار و ارزش قانون را پیدا کرده است، به استناد ماده ۳ قانون آیین دادرسی دادگاههای عمومی و انقلاب در امور مدنی، عرف می تواند مورد استناد قضات محاکم قرار گیرد. رویه قضائی نیز برای رفع اجمال و ابهام از قانون می بایست به عرف مراجعه نماید
رویه قضایی
رویه قضایی در کنار قوانین و منابع عرفی به عنوان اراده ترافعی مراجع رفع مخاصمه بر نفی یا اثبات عرف متداول تاثیرگذار می باشد. در موضوع حق زارعانه رویه قضایی از دو منبع الهام می گیرد نخست از قدرت و اعتبار عرف به عنوان یک منبع حقوق دوم از نیرویی که هر رویه قضایی از قانون اخذ و خود به عنوان یک منبع حقوق تجلی می یابد. قضات محاکم در صدور آرای راجع به حق زارعانه به دو منبع استناد می نمایند
الف) به قوانین موضوعه از جمله ماده ۳۱ آیین نامه قانون ثبت اسناد و املاک
ب) به عرف رایج در روابط مالک و زارع در بعضی از نقاط ایران
قرارداد
حق زارعانه قرارداد مستقلی تلقی نمی شود، بلکه در نتیجه اذن مالک و یا در ضمن قرارداد زراعی مانند اجاره یا مضاربه و یا فعالیت زارع ایجاد می شود.
در قراردادهای زراعی، حق زارعانه از تعهدهای اصلی قراردادها هم محسوب نمی شود، بلکه از تعهدات فرعی و تبعی است که در قالب شروط ضمن عقد ظهور پیدا می کند.
شرط ضمنی
عبارت است از این که بین عقد و تعهد ( شرط ) علاقه و ارتباطی مانند اصل و فرع موجود باشد. خواه عقد برمبنای آن واقع شود یا مفاد شرط را در طرف ضمن عقد یا بعد از عقد به آن ضمیمه نمایند.
- شرط مصرح : شرطی که در حین وقوع قرارداد رخ دهد. هرگاه طرفین قرارداد اجاره و مزارعه و یا دیگر قراردادهای زارعی هنگام انعقاد عقد، مبادرت به گنجاندن شرطی در ضمن عقد مبنی بر تحقق حق زارعانه و در پایان پرداخت آن از سوی مالک به زارع، در زمان انقضای مدت یا فسخ می نمایند. به لحاظ لازم بودن عقود اجاره و مزارعه، شرط تصریحی ضمن آن نیز لازم الاجراء می باشد.
- شرط بنایی یا تبانی: شرطی که پیش از عقد، طرفین نسبت به آن توافق کرده و سپس عقد را با بنای ذهنی نسبت به آن انشا می نمایند. چنانچه مالک و زارع قبل از انعقاد عقد، در مورد ایجاد حق زارعانه و استحقاق زارع در مطالبه آن پس از انقضای مدت و عملیات عمرانی و آبادانی زارع در زمین، توافق نمایند سپس ایجاب و قبول بدون ذکر شرط با بنای بر آن ( شرط ایجاد حق زارعانه ) واقع گردد شرط مزبور به عنوان شرط تبانی یا بنایی معتبر تلقی می شود.
در چه صورتی حق زارعانه یا حق ریشه به زارع تعلق می گیرد؟
- بنا به بند ۱۱ ماده ۱ قانون اصلاحات اراضی مصوب ۱۹/۱۰/۱۳۴۰ منظور از زمین، زمین زیر کشت یا آیش است که برای امور کشاورزی مورد استفاده قرار می گیرد بنابراین زمین باید مزروعی باشد نه زمین تجاری یا مسکونی.
- می بایست مالکین، زمین مزروعی خود را بنا به قراردادهای زراعی و یا در نتیجه اذن به تصرف زارعین داده باشند.
- عمل زارع موقتی نباشد و استمرار داشته باشد آن هم به نسبت طولانی باشد و صرف انعقاد قرارداد و اقدام به زراعت توسط زارع، موجد حق زارعانه نیست چرا که بر حسب مقررات عرفی، تصرف زمین زراعی برای دوره های محدود، متضمن حق زارعانه برای زارع نبوده و در صورت انحلال قرارداد منشاء تصرف، مشارالیه ملزم به تخلیه زمین متصرفی بدون حق طرح هرگونه ادعایی در ارتباط با حق زارعانه خواهد بود.
- باید زارع عمل زارعانه را انجام داده باشد.
با توجه به تخصصی بودن دعاوی حق زارعانه لازم است اشخاص قبل از اقدام در خصوص هرگونه دعاوی مربوطه اطلاعات لازمه در این زمینه را کسب نمایند. دفتر حقوقی بین المللی دادپویان حامی با بیش از ده سال سابقه فعالیت در پذیرش و پیگیری دعاوی اراضی به ویژه دعاوی حق زارعانه حاضر به ارائه خدمات حقوقی و ارائه مشاوره تخصصی خود به اشخاص حقیقی و حقوقی می باشد.
10 پاسخ
با سلام
بنده به صورت شفاهی زمینی که سابقه زراعی دارد (۲۰ سال قبل سیفیجات کاشت می شد) بابت برداشت علف و چرای دام با شخصی توافق کرده ام که هر ساله در زمان برداشت علف و چرای دام از ان استفاده نماید. آیا بابت این توافق حق زاریانه تعلق می گیرد؟ متشکرم.
سلام خیر
سلام واحترام خواهشمندم باتوجه به قوانین تشریح درسایت وکیل مورد رسیدگی دعوی زارعانه در دسترس نیست تقویم زارعانه ام ازحدنصاب فراتر شده آخر های بازنشستگی ام هنوز نتوانسته ام حق زارعانه ام رابگیرم
با سلام در دادگاه حقوقی دعوای مطالبه حق زارعانه مطرح کنید
باسلام اگر به مدت ۴۳ سال بر روی زمینی بدون اذن مالک کشاورزی انجام داده باشیم می توانیم مطالبه حق زارعان داشته باشیم
با سلام خیر
سلام. اگر مالک با بنده در قراردادهای زراعی، بعد از عقد شرطی را مبنی بر ایجاد حق زارعانه برای زارع منعقد کنیم آیا آین توافق بعد از عقد بر تحقق حق زارعانه برای بنده به عنوان زارع یک انشاء و قرارداد جدید برای تحقق حق جدید، بنام حق زارعانه محسوب می شود؟؟
بله و با شروط الحاقی که اغلب موارد توافق بر چگونگی اجرای عقود می باشد متفاوت است و نمی توان آن را به معنای شرط الحاقی به معنای چگونگی اجرای عقد زارعی سابق تلقی کنید. چنین توافقی که بعد از عقد زراعی حاصل می شود تابع ماده ۱۰ قانون مدنی بوده و به عنوان یک قرارداد خصوصی در نفوذ آن تردیدی وجود ندارد. البته حق زارعانه باید در نتیجه یک قرارداد و فعالیت زراعی رخ دهد. توافق مستقل مالک و زارع بدون انجام فعالیت زراعی و بدون انعقاد عقد زراعی مانند اجاره و مزارعه موجب ایجاد حق زارعانه نمی شود.
سلام و وقت بخیر در قرارداد ما و صاحب زمین با موضوع اجاره زراعی هیچ تصریحی به تعلق حق زارعانه نشده چگونه می توانم علیه طرف مقابلم ادعای حق زارعانه کنم؟
در قرارداد اجاره زراعی و مزراعه، حتی اگر تصریحی هم به تعلق حق زارعانه به عمل نیامده باشد به دلیل متعارف بودن چنین موضوعی در عرف و عادت به منزله ذکر در عقد بوده و مشروط علیه را ملزم می نماید. با این اوصاف و با استناد ماده ۲۲۵ قانون مدنی شما می توانید علیه مشروط علیه اقدام نمایید.