قانونگذار ایران با هدف حفظ و استحکام خانواده و رفع ضروریات زندگی برخی خویشاوندان سببی و نسبی افراد را ملزم به پرداخت نفقه می کند، اما گاه پیش می آید که زوج بنا به هر دلیلی مرتکب جرم ترک انفاق شود .مطابق ماده ۱۱۰۶ قانون مدنی در عقد دائم نفقه ی زن بر عهده شوهر است و در مورد نفقه اقارب (خویشاوندان نسبی) نیز خویشاوندان نسبی در خط عمودی یا نزولی ملزم به انفاق به یکدیگر هستند. (مطابق مواد ۱۱۹۹ و ۱۲۰۰)

پرداخت نفقه به زن

بر اساس قانون مدنی، شوهر موظف به پرداخت نفقه به همسر خود می باشد؛ پرداخت نفقه به زن در ماده ۱۱۰۶ قانون مدنی آمده است که طبق مفاد آن، در عقد دائم نفقه زن بر عهده شوهر است. همانطور که از ظاهر این ماده بر می آید، این ماده تنها نفقه زوجه در عقد دائم را پیش بینی کرده است و حکمی در خصوص الزام به پرداخت نفقه در عقد موقت که در عرف به آن صیغه می گویند، پیش بینی نشده است. مضافاً اینکه بر اساس ماده ۱۱۱۳ قانون مدنی در عقد موقت، زن تنها زمانی حق دریافت نفقه دارد که در عقد شرط شده باشد یا آنکه عقد مبنی بر آن جاری شده باشد.

نفقه زن هم شامل همه نیازهای متعارف و متناسب با وضعیت زن از قبیل مسکن، البسه، نان، اثاث منزل و هزینه های درمانی و بهداشتی و خادم در صورت عادت یا احتیاج است که در فقه نیز به آن اشاره شده است.

عناصر جرم ترک انفاق

• عنصر قانونی

مطابق ماده ۶۴۲ قانون مجازات اسلامی (تعزیرات ۱۳۷۵) هر کس با داشتن استطاعت مالی نفقه ی زن خود را در صورت تمکن ندهد یا از تأدیه ی نفقه سایر اشخاص واجب النفقه امتناع کند دادگاه او را از سه ماه و یک روز تا پنج ماه حبس محکوم می کند.

• عنصر روانی

در مورد این جرم به این دلیل که عنصر آن ترک فعل است بنابراین این ترک باید به صورت ارادی صورت گرفته باشد پس هر گاه زوج در حبس بوده یا به علتی از قبیل فورس ماژور یا به دلایل دیگر نتوانسته مخارج زوجه یا دیگری منفقین را تأمین کند چون اراده ی بر ارتکاب جرم نداشته است و صرفاً عمل مادی ترک نفقه صورت گرفته است جرم نیست. بنابراین در این جرم تقصیر مسئول نفقه باید احراز شود.

علاوه بر مورد فوق باید قصد مجرمانه نیز در این جرم احراز گردد پس اگر مثلاً زوج از زوجه طلبکار بوده و به این دلیل نفقه را پرداخت نکرده جرم ترک انفاق محقق نگردیده است.

• عنصر مادی

عنصر مادی یعنی عمل مجرم که در خارج واقع می شود که در بیشتر موارد به صورت عمل یا فعل مثبت است اما گاهی نیز ترک فعل است که به عنوان عنصر مادی برخی جرای مثل جرم تـرک انفاق است.

ضمانت اجرای عدم پرداخت نفقه

پرداخت نفقه زوجه همراه با ضمانت اجرا است، به این معنا که اگر مرد به تکلیف و وظیفه قانونی خود در باب پرداخت نفقه عمل نکرد، زن می تواند اقدام به مطالبه نفقه خود کرده و حتی تقاضای مجازات مرد را از دادگاه بخواهد. بر همین اساس ، ضمانت اجرای عدم پرداخت نفقه به زن طبق قانون عبارت است از:

• ضمانت اجرای حقوقی عدم پرداخت نفقه؛ که ناظر بر مطالبه نفقه از سوی زن و ملزم شدن مرد به پرداخت مبلغ نفقه تعیین شده است؛

و

• ضمانت اجرای کیفری عدم پرداخت نفقه؛ که ناظر بر شکایت کیفری بابت عدم پرداخت نفقه و مجازات نمودن مرد است.