در قوانین جمهوری اسلامی ایران قانونی تحت عنوان (قانون تشویق و حمایت سرمایه گذاری خارجی) وجود دارد که طبق این قانون سهم ارزش کالا و خدمات تولیدی حاصل از سرمایه گذاری در هر بخش از ۲۵ درصد بیش تر نخواهد شد. هدف از این قانون، جذب و به خدمت گرفتن سرمایه فناوری خارجی و تحقق بخشیدن به توسعه اقتصادی کشور است.
به طور کلی روش جذب جذب سرمایه خارجی به دو گونه است: سرمایه گذاری مستقیم و سرمایه گذاری غیرمستقیم (بیع متقابل، فاینانس، یوزانس)
تقسیم بندی تأمین مالی به روش جذب سرمایه گذاری خارجی را به صورت زیر می توان بیان کرد
روش های قرضی (استقراضی):
در این روش، کشور سرمایه پذیر وامی را از موسسه وام دهنده دریافت می کند و موظف است در سررسیدهای مقرر اقساط بازپرداخت آن را به وام دهنده بپردازد در این نوع روش ها بانک وام دهنده هیچ گونه ریسکی را نمی پذیرد و تمام ریسک ها متوجه کشور وام گیرنده است.
روش های غیرقرضی (سرمایه گذاری)
در روش سرمایه گذاری تأمین کننده منابع مالی (سرمایه گذار) با قبول ریسک ناشی از به کارگیری منبع مالی در فعالیت یا طرح مورد نظر، برگشت اصل و سود منابع سرمایه گذاری شده را از عملکرد اقتصادی طرح انتظار دارد.
استفاده از روش های سرمایه گذاری به صورت های زیر انجام می گیرد:
الف) سرمایه گذاری مستقیم
ب) سرمایه گذاری غیرمستقیم
ج) تجارت متقابل
تأمین کنندگان مالی خارجی عمدتاً موسسات مالی بین المللی، خریداران نهایی محصول، بانک ها و یا سندیکاهای بانکی، بانکهای جهانی-توسعه اسلامی، توسعه آسیایی، صندوق بین المللی پول و صندوق سازمان ملل و بازارهای سرمایه می باشند.
شیوه های سرمایه گذاری به روش های اقتصادی شامل BOT .BOOT .BOO. BPT می گردند ولی سرمایه گذاری معمولاً به دو روش بیع متقابل و خرید نهایی محصول صورت می گیرد و سرمایه گذاری در اعتبار صادراتی به صورت اعتبار خریدار و اعتبار فروشنده تأمین مالی می شوند.
عمده ترین روش های تأمین مالی به روش غیر استقراضی یا سرمایه گذاری به شرح زیر است:
الف) سرمایه گذاری مستقیم
منظور از سرمایه گذاری مستقیم خارجی، مشارکت یک یا چند سرمایه گذار خارجی در سهام ثبت شده یک موسسه داخلی است که حق و حقوقی را برای سرمایه گذار ایجاد می کند. در این نوع سرمایه گذاری به شکل سرمایه گذاری تولید، ساخت کالا و استخراج مواد خام انجام می شود. در این نوع سرمایه گذاری شخصیت حقیقی یا حقوقی مهم یک کشور (خارجی)، سهم و منافع پایدار مربوط به یک بنگاه مقیم یک کشور دیگر را در اختیار می گیرد. منظور از سهم و منافع پایدار، برقراری ارتباطی بلند مدت بین سرمایه گذاری مستقیم خارجی و بنگاه داخلی است. سرمایه گذار ۱۰ درصد یا بیش تر از سهم عادی یا حق رأی یک بنگاه ثبت شده را در اختیار می گیرد. مشارکت سود آور BOT .Buy Back از انواع این نوع سرمایه گذاری است.
این نوع از سرمایه گذاری دارای مزایا و معایب مختلفی است از جمله مزایای این روش برای دریافت کننده سرمایه عبارتست از: انتقال دانش فنی- افزایش توانمندی نیروی انسانی، مشارکت در سود و زیان، اشتغال زایی، عدم نیاز به سپردن قهرمانی، کسب تجربه های مدیریتی و… و در عین حال با توجه به این که معمولاً کشورهای سرمایه گذار به روش های مختلف سعی در بالابردن سود خود و صرف کمترین هزنیه و انتقال کمترین دانش ممکن را دارند، کشور سرمایه پذیر باید در تمام مراحل بسیار با دقت عمل نماید. انواع روش های سرمایه گذاری مستقیم خارجی عبارتند از: تملک یا خرید، ایجاد شباهت فرعی از شرکت سرمایه گذاری مشترک، مشارکت در تولید، مشارکت زمانی و مشارکت در سود
ب) سرمایه گذاری غیرمستقیم
در این نوع از سرمایه گذاری، کشور یا موسسه خارجی از طریق اوراق بهاداری نظیر سهام، اوراق قرضه بلند مدت، اوراق مشارکت بین المللی و … در تأمین مالی پروژه مشارکت می نماید تفاوت این روش با روش سرمایه گذاری مستقیم این است که در این جا سرمایه گذار در روند اجرای پروژه دخیل نشده و نظارتی ندارد و از نظر مالی نیز تعهداتی نمی سپارد، تنها در صورت سود یا زیان پروژه، براساس سهم الشرکه داده شده، سود دریافت می کند. در این حالت سرمایه گذار در اداره واحد، شرکت مستقیم نداشته و مسئولیت مستقیم مالی نیز متوجه او نیست.
ج) تجارت متقابل
این نوع سرمایه گذاری که به آن متعاملات متقابل نیز می گویند، مجموعه ای از روش های تجاری است برای توسعه تجارت که در این معاملات، صادر کننده (وارد کننده) متعهد می گردد در قبال کالاهایی که به کشورهای دیگر صادر (وارد) می کند، یا موسسه سرمایه گذار در قبال فراهم سازی منابع نقدی و غیرنقدی مورد نیاز برای اجرای پروژه، کالای مرتبط یا غیرمرتبط با کالای اولیه را وارد (صادر) کند یا موسسه سرمایه گذار اصل سرمایه (مالی و غیرمالی) خود را به همراه سود انتظاری از محل محصولات یا خدمات تولیدی همان پروژه یا طرح های داخلی دیگر و یا در برخی موارد به صورت معادل ارزی آن دریافت نماید.
مهم ترین روش های تجارت متقابل عبارتند از:
- معاملات تهاتر: مبادله مستقیم کالاها بدون انتقال پول
- خرید متقابل: قرارداد جداگانه ای است که از یک سو بر فروش کالا و از سوی دیگر بر تعهد صادرکننده به خرید از طرف تجاری خود تأکید می کند.
- افست: صادر کننده تجهیزات (غالباً هواپیمایی و نظامی) تعهد می نماید که قطعات مورد استفاده در این تجهیزات یا محصولاتی دیگر از کشور وارد کننده خریداری نموده یا موجبات خریداری آنها را فراهم نماید.
- بیع متقابل: یکی از شیوه های رایج معاملات و تجارت متقابل در دنیا است که در آن سرمایه گذار خارجی منابع مالی نقدی و غیرنقدی(ماشین آلات، تجهیزات تولیدی یا یک کارخانه کلی) را جهت تسویه و نوسازی بنگاه اقتصادی سرمایه پذیر در اختیار بنگاه قرار می دهد و در مقابل محصولاتی که به طور مستقیم یا غیرمستقیم به وسیله تسهیلات تولید شده، بابت تمام یا بخشی از بهای تسهیلات در مدت زمانی شخص دریافت می شود.
- اوراق قرضه: ورقه بدهی می باشد که خریدار آن به عنوان طلبکار شرکت محسوب می شود و شرکت متعهد است بهره آن را در موعد مقرر و اصل آن را در سررسید پرداخت نماید.
- جبران (Compensatio) بهای کالای صادر شده (تجهیزات و ماشین آلات و…) باید به وسیله واردات کالا از آن کشور جبران گردد.