بازنشستگی تامین اجتماعی از تدابیر حمایتی قانونگذار می باشد. قانونگذار در ماده ۲ قانون تامین اجتماعی بازنشستگی را عدم اشتغال بیمه شده به کار به سبب رسیدن به سن مقرر در این قانون تعریف کرده است و ماده ۲ قانون کار نیز بازنشستگی را یکی از طرق خاتمه قرارداد کار تلقی نموده است

بازنشستگی چیست و مستمری بازنشستگی به چه کسانی تعلق می گیرد؟

هر فردی در دوران جوانی و در زمانی که توان کارکردن دارد به کار مشغول میشود اما توان و قوای جوانی جهت کار تا همیشه پابرجا نخواهد بود و فرد به مرحله ای میرسد که از نظر جسمی و روحی دیگر قادر به کار کردن نیست یا حداقل توان او درکار کردن کاهش پیدا میکند و در اینجاست که بایستی از کار کناره گیری کند و عرصه را برای افراد جوانتر باز کند. کناره گیری از کار میتواند به صورت اجباری یا اختیاری باشد و به دلایلی همچون بالارفتن سن، بیماری و یا از کار افتادگی باشد.

همانطور که بیان شد اکثر افراد بهترین دوران جوانی خود را صرف اشتغال می نمایند و نیازمند برنامه ریزی برای امرار معاش در دوران کهولت و از کار افتادگی هستند فلذا قانونگذار جهت این امر تدبیری اندیشیده است. قانونگذار مقررکرده است تا کسانی که حق بیمه، پرداخت می‌نمایند بتوانند با شرایطی بعد از یک دوره کاری بازنشسته شوند و از مستمری بازنشستگی که توسط سازمان تامین اجتماعی پرداخت میشود استفاده نمایند. فرد بازنشسته تا زمانیکه در قید حیات است از این حقوق منتفع میشود وپس از فوت او هم بازماندگان در صورت واجد شرایط بودن میتوانند از این حق استفاده نمایند.

برابر ماده ۲۱ قانون کار، بازنشستگی یکی ازطرق خاتمه قراردادکار است و حتی راهی جهت قطع همکاری کارگر تلقی میشود.

و طبق ماده ۲ قانون تامین اجتماعی مصوب ۱۳۵۴ تعریف بازنشستگی چنین است:

“بازنشستگی عبارت است از عدم اشتغال بیمه شده به کار به سبب رسیدن به سن بازنشستگی مقرر در این قانون”

شرایط بازنشستگی تامین اجتماعی

وجود دو فاکتور سن و سنوات پرداخت حق بیمه جهت بازنشستگی تامین اجتماعی ضروری است.

قانونگذار در ماده۷۶ قانون تامین اجتماعی  بازنشستگی را منوط به دارا بودن این دو فاکتور نموده است:

• اولین شرط سن بازنشستگی تامین اجتماعی است که بین زنان و مردان متفاوت است. در مردان رسیدن به سن ۶۰ سالگی و در زنان رسیدن به سن ۵۵ سالگی، سن بازنشستگی قلمداد میشود.
• دومین شرط بازنشستگی ، دارا بودن حداقل ۲۰سال سابقه پرداخت حق بیمه بازنشستگی تامین اجتماعی

استثنائات بازنشستگی بدون در نظر گرفتن فاکتور های معمول در قانون تامین اجتماعی :

یکی از سوالات متداولی که برای بسیار از بیمه شدگان تامین اجتماعی ایجاد می شد این است که شرایط بازنشستگی با ۵۰ سال سن چیست؟ گاهی اوقات افراد با سن کم وارد عرصه کار میشوند وحق بیمه را هم پرداخت میکنند اما قبل از رسیدن به سن بازنشستگی مقرر در قانون، سابقه ۳۰ سال پرداخت حق بیمه  را هم پر می نمایند، چنین افرادی چنانچه مرد باشند با رسیدن به سن ۵۰ سال میتوانند بازنشسته شوند و درصورت زن بودن با رسیدن به سن ۴۵ سال میتوانند بازنشسته گردند.

چنانچه افرادی باشند که درسن بالا وارد عرصه کار شده باشند و ۵ سال از سن معمول قانونی برای بازنشستگی آنها بگذرد،اما سابقه حق بیمه آنها به میزان مقرر شده توسط قانون نرسد، این افراد هم مجاز هستند، که باز نشسته شوند. حداکثر سن در این مورد برای مردان ۶۵ سال و برای زنان ۶۰ سال در نظر گرفته شده است.

دیگر استثنایی که در قانون در مورد بازنشستگی مطرح است درمورد کارگران ساختمانی است که سن بازنشستگی برای آنان ۶۰ سالگی و یا ۲۰ سال سابقه کار است و مقررشده است که چنین کارگرانی با داشتن ۲۵ سال سابقه پرداخت حق بیمه بدون شرط میتوانند بازنشسته شوند.

چنانچه افرادی هم باشند که ۳۵ سال سابقه پرداخت حق بیمه داشته باشند. شرط سنی برای این افراد برداشته میشود و با هر سنی میتوانند بازنشسته شوند.

بازنشستگی در مشاغل سخت و زیان آور

مشاغل سخت و زیان آور به مشاغلی گفته میشود که عوامل شیمیایی، فیزیکی، مکانیکی، بیولوژیکی محیط کار غیراستاندارد باشد و براثر چنین اشتغالی سلامت جسمی و روانی کارگر تحت تاثیر قرار بگیرد. درچنین مشاغلی به نسبت مشاغل عادی کارگر با فرسایش بالاتری روبه رو می شود. از این رو قانونگذار مزایایی را برای چنین مشاغلی ازحیث حقوق و مزایا، ساعات کار و…در نظر گرفته است.

ازتدابیر قانون بازنشستگی تامین اجتماعی در این مشاغل این است که چنین کارگرانی با دارا بودن شرایطی مشمول این قانون قرار میگیرند.

• دارا بودن ۲۰ سال سابقه کار متوالی و پرداخت حق بیمه بدون شرایط سنی
• دارا بودن ۲۵ سال سابقه کار متناوب و پرداخت حق بیمه بدون شرط سنی

گاها افراد دراینگونه مشاغل قبل از مواعد قانونی بر اثر فرسایش ناشی از کار دیگر قادربه فعالیت نیستند. حال بنابر اجازه قانون این افراد درصورت تائید صحت ادعایشان به تشخیص کمیسیون پزشکی سازمان میتوانند تقاضای بازنشستگی کنند.

سنوات کاری کارگران در مشاغل سخت ۱/۵  سال در نظر گرفته میشود.

بازنشستگی در مشاغل سخت و زیان آور

بازنشستگی بیمه تامین اجتماعی در مشاغل آزاد

قانون بیمه تامین اجتماعی برای بازنشستگی دو نوع بیمه اجباری و اختیاری ارائه کرده است. بیمه اختیاری در مشاغل آزاد ارائه می شود و اشخاص خود عهده دار پرداخت آن می باشند.

سن بازنشستگی مشاغل آزاد یا به عبارت دیگر سن بازنشستگی بیمه اختیاری بدین ترتیب است:

• بازنشستگی با ۱۰ سال سابقه پرداخت حق بیمه مشاغل آزاد برای خانم‌های بالای ۵۵ سال و آقایان بالای ۶۰ سال
• بازنشستگی با ۳۰ سال سابقه کار برای خانم‌های بالای ۴۰ سال و آقایان بالای ۵۰ سال
• بازنشستگی با ۳۵ سال سابقه پرداخت حق بیمه مشاغل آزاد بدون در نظر گرفتن شرایط سنی

سنوات بازنشستگی تامین اجتماعی

قانونگذار طبق ماده۳۱ قانون کار ، که خاتمه قرارداد کار را به علت بازنشستگی و ازکارافتادگی کارگر قرارداده است و درصورتی که سن کارگر به حد مقرر در قانون جهت بازنشستگی برسد، کارگر بازنشسته تلقی می شود و قانونگذار، تکلیفی برعهده کارفرما قرار داده است .

کارفرما موظف است براساس آخرین مزد کارگر به نسبت هر سال سابقه خدمت ، حقوقی به میزان  ۳۰ روز مزد به کارگر به عنوان حق سنوات کارگر پرداخت کند.

منظور از عبارت (حقوقی به میزان ۳۰ روز مزد) که در ماده۳۱ صراحتا استفاده شده است همان حق سنوات میباشد. که براساس         ( آخرین حقوق و مزایای )  دریافتی کارگر ضرب در تعداد سنوات خدمت محاسبه میشود و کارفرما موظف میشود که این میزان را به کارگر پرداخت کند و همینطور کسر از یکسال به نسبت مدت کارکرد و قابل پرداخت میباشد و مبنای محاسبه پاداش سنوات خدمت کارگر نزد آخرین کارفرما در زمان بازنشستگی است و میزان آن هرچقدرکه باشد محاسبه و پرداخت خواهد شد و لو اینکه بیش از ۳۰ سال باشد.

ذکر یک استثنا :

ممکن است با بررسی و اسناد معتبر مشخص شود که کارگاهی به پرداخت مبلغی بیش از رقم قانونی به کارگران بازنشسته اقدام میکند و این وضعیت هم استمرار داشته باشد. چنین پرداختهایی جزء شرایط کار کارگران محسوب میگردد و ادامه یافتن اجرای آن ناشی از حقوق مکتسبه کارگران تلقی میشود.

مبنای محاسبه پاداش، سنوات بازنشستگی ماده ۳۱ قانون کار است و بر اساس سالهای خدمت کارگر نزد آخرین کارفرما است و در این مورد هیچ محدودیتی هم وجود ندارد و برای سنوات خدمت بیش از ۳۰ سال نیز قابل محاسبه و پرداخت است. محاسبه سنوات کارگران درمشاغل سخت است ۱/۵ سال حقوق درنظر گرفته شده است.

سنوات بازنشستگی تامین اجتماعی

حقوق بازنشستگی تامین اجتماعی

مشمولین بازنشستگی، کسانی هستند که دارای شرایط مقرر قانونی برای بازنشستگی هستند. فلذا پس از بازنشستگی میتوانند از سازمان تامین اجتماعی مستمری دریافت کنند اما میزان مستمری هر فرد با فرد دیگر متفاوت است و درحقیقت نحوه محاسبه آن فرمول خاصی دارد که بایستی رعایت شود. جهت محاسبه مستمری بازنشستگی درابتدا باید متوسط مزد یا حقوق بیمه شده را حساب نمود که به میانگین حقوق کارگر در دو سال آخرین کار وی می باشد. این مبلغ مبنای اصلی محاسبه استحقاقی بازنشستگی است.

محاسبه مستمری بازنشستگی

نا گفته نماند که رعایت ماده ۱۱۱ قانون تامین اجتماعی در محاسبه ضروری است. قانونگذار در ماده ۱۱۱ چنین مقرر داشته است :

“مستمری از کارافتادگی کلی و مستمری بازنشستگی و مجموع مستمری بازماندگان در هر حال نباید از حداقل مزد کارگر عادی کمتر باشد.”

لازم به ذکر است که سابقه پرداخت حق بیمه، در میزان مستمری بیمه شدگان تاثیر دارد.

• بیمه شدگانی که کمتر از ۲۰ سال سابقه پرداخت حق بیمه دارند معادل ۲۰روز کاری مستمری بازنشستگی دریافت میکنند.
• بیمه شدگانی که با سابقه پرداخت حق بیمه کمتر از۲۰سال تقاضای بازنشستگی مینمایند، مستمری این افراد باتوجه به حقوق این افراد پرداخت میشود. (منظور از کمتر از۲۰ سال از۱۰سال تا۱۹ سال است).
• بیمه شدگانی که کمتر از۱۰سال سابقه پرداخت حق بیمه داشته باشند، میتواند مابه تفاوت تا ۱۰ سال را بخرند و با ۱۰ روز مستمری بازنشسته شوند.

مثال:  چنانچه فرد ۷ سال سابقه پرداخت حق بیمه داشته و قصد بازنشستگی داشته باشد، میتواند با خرید ۳ سال حق بیمه، خود را بازنشسته کند و مستمری  ۱۰روز را بگیرد.